Anita Prażmowska „Władysław Gomułka”

„Gomułka był polskim komunistą i uważał się za architekta polskiej politycznej i społecznej transformacji(…) Ci, którzy podchodzą do historii Polski  z otwartą głową, dowiedzą się bardzo wiele na temat tego jak, wówczas, wyglądało rządzenie Polską i na jakich opierało się zasadach. Ci, którzy podzielają(…) opinie że wszyscy, będący wówczas u władzy, byli zdrajcami i sowieckimi agentami prawdopodobnie nie dowiedzą się niczego, ponieważ nie zaakceptują mojego podejścia humanizującego Gomułkę”

Jeden z najbardziej cenionych  przeze mnie historyków (niestety, już nieżyjący) prof. Paweł Wieczorkiewicz w jednej z audycji radiowech wyraził opinie, iż pośród wszystkich polskich komunistycznych przywódców, co do których nasze opinie są (i powinny być) zdecydowanie jak najbardziej negatywne, jedynie w postaci  Władysława Gomułki można dostrzec jakiś szlachetniejszy rys. Zdanie to zaintrygowało mnie na tyle iż postanowiłem wzbogacić swoją wiedzą odnośnie tego  polityka i jego życia.

Sama, zresztą, osoba  Władysława Gomułki – wieloletniego działacza komunistycznego, związkowego a później partyjnego przywódcy (najpierw Polskiej Partii Robotniczej a później Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej) mimo upływu dekad nie przestaje ciekawić czy nawet fascynować  kolejnych pokoleń historyków i badaczy naszych dziejów najnowszych. Wraz z  pojawiającymi się, coraz częściej, rzetelnymi  opracowaniami dotyczącymi jego osoby i czasów (nie obciążonych czy zmanipulowanych ideologicznie, jak miało to miejsce w dobie PRL-u ) nasza wiedza o tym ważnym ale i kontrowersyjnym I sekretarzu  zdaje się być coraz pełniejsza.  Skutkuje to, naturalnie, tym iż możliwe staje się (przynajmniej w jakiejś części) rozwikłanie niektórych wątków z jego bujnego życiorysu oraz poznanie motywów, którymi kierował się podejmując decyzje  przez  lata  kształtujące obraz Polski i jego obywateli.  Z pamiętników, relacji syna,  Ryszarda Strzeleckiego czy wspomnień współpracowników  i partyjnych towarzyszy  (Józef Tejchma, Stanisław Kociołek,  Edward Ochab, Stanisław Staszewski i inni) sporo dowiedzieliśmy się  również o jego życiu prywatnym i cechach charakteru. 

W nurt ten wpisuje się  najnowsza książka, profesor historii powszechnej w London School of Economics, Pani Anity Prażmowskiej  zatytułowana „Władysław Gomułka”, która w sposób bardzo interesujący oraz przystępny dla czytelnika (podparty przy tym gruntowaną, merytoryczną wiedzą)  przybliża nam  jego sylwetkę, odsłania kulisy zawrotnej partyjnej kariery oraz wyjaśnia wciąż jeszcze  mało znane fragmenty jego skomplikowanej biografii.

Ukazuje drogę jaka przeszedł Władysław Gomułka  od mało znanego, lokalnego działacza związkowego i członka nielegalnej  Komunistycznej Partii Polski  (wielokrotnie aresztowanego za działalność antypaństwową) po same szczyty  władzy, najpierw w okresie II wojny światowej a później w powojennej  rzeczywistości (po kilku latach uwięzienia i szykan ze strony  dotychczasowych towarzyszy, inspirowanych przez   radzieckie czynniki decyzyjne)  wyniesiony na fali   październikowych zmian 1956 na stanowisko   I sekretarza PZPR.

Zagłębiając się w lekturę trudno oprzeć się wrażeniu iż autorka próbuje trochę odmitologizować (zwłaszcza z tej najczarniejszej legendy) trochę jego postaci, pokazać  go jako człowieka  wielkich polityczno –społecznych nadziei, próbującego wybrać własną drogę do socjalizmu, prowadzić niezależną od Wielkiego Brata politykę (na ile było to możliwe w takiej, a nie innej,  politycznej konstelacji), którego więzili zatwardziali  stalinowcy (próbując wplątać go w międzynarodowy spisek, co zapewne skończyłoby się pokazowym procesem i zapewnię śmiercią, jak miało to miejsce w innych krajach bloku wschodniego). Ukazać go jako człowieka niezwykle pracowitego, uczciwego, skromnego (czasami aż do przesady), nie dbającego o osobiste bogactwo, luksusy przynależne elitom  władzy czy splendor wynikający z zajmowanej pozycji. I jest w tym (jak wiemy z różnych relacji i wspomnień) sporo prawdy i na tym polu  zdecydowanie wyróżniał się na tle całej, partyjno-państwowej nomenklatury. W myśl jednak starego przysłowia iż   jedna jaskółka wiosny  nie czyni,  musimy spojrzeć na jego życiorys  w  znacznie  szerszym kontekście, pamiętając o tym iż z racji swojej wysokiej pozycji we władzach  komunistycznych oraz rozmaitych funkcji z tym związanych jest bezpośrednio i pośrednio odpowiedzialny za brutalne wprowadzenia  w naszym kraju tzw. dyktatury proletariatu, krwawą rozprawę z  podziemiem niepodległościowym, bezwzględne niszczenie partii opozycyjnych (szczególnie PSL-u), oraz  szeregu innych działań, mających na celu utrwalenia w Polsce sowieckiego modelu państwa i jego zbrodniczej ideologii.  Książka, oprócz wątków typowo biograficznych kreśli również szerokie historyczno-polityczne tło epoki (odnoszące się zarówno do okresu II Rzeczypospolitej, hitlerowskiej okupacji jak i dramatycznego, tragicznego dla nas okresu po jej zakończeniu) opisując   mechanizmy władzy i procesy decyzyjne, wpisane w  zmieniające się wewnętrzne i zewnętrzne uwarunkowania oraz  indywidualne  i frakcyjnych rozgrywki w łonie samej partii.

Mnie osobiście, najbardziej zainteresowały  te fragmenty życiorysu Gomułki,  o których wciąż wiemy stosunkowo niewiele:  nielegalna działalność w dwudziestoleciu międzywojennym, pełne zagadek przywództwo  w PPR, odsunięcie od władzy przez Bolesława Bieruta,  kulisy jego upadku czy wciąż budzący kontrowersje rozkaz użycia broni przeciw  robotnikom  w Grudniu 1970 roku.

Pisarka,  oprócz własnych badań nad postacią, oparła się w dużej mierze na pamiętnikach swojego bohatera, choć obiektywnie przyznaje  iż nie wszystkie  (chociażby ze względu na czasową perspektywę)  zawarte tam treści muszą w pełni odpowiadać rzeczywistości. Myślę iż doskonałym uzupełnieniem  byłoby sięgniecie do znakomitych publikacji  Jerzego  Eislera  „Siedmiu wspaniałych” czy Sławomira Centkiewicza „Polska Partia Robotnicza. Droga do władzy 1941-1944 ” – ale to tylko taka dygresja, która nie zmienia mojej, wysokiej opinii o tej książce.

 Lektura Anity Prażmowskiej „Władysław Gomułka” bez wątpień zadowoli tych wszystkich, którzy chcą wyjść poza ramy wiedzy, którą nabyliśmy w szkołach lub  dociera  do nas, w wersji szczątkowej, z rożnych programów publicystycznych  i edukacyjnych. Myślę ze warto zmierzyć się z sylwetka polityka, który wywarł tak wielki wpływ na kształt  i wizerunek naszego kraju. Zdecydowanie polecam.

Leave a Reply

XHTML: You can use these tags: <a href="" title=""> <abbr title=""> <acronym title=""> <b> <blockquote cite=""> <cite> <code> <del datetime=""> <em> <i> <q cite=""> <s> <strike> <strong>