Janet M. Hartley „Syberia. Historia i ludzie”.

„Trzeba docenić potęgę ludzkich działań, które kształtowały historie Syberii. Otwarcie drogi do tego niedostępnego obszaru  w XVII wieku  i dalsze wyprawy  w dwóch kolejnych stuleciach,  dały świadectwo niezwykłej odwagi i wytrwałości, zarazem wszystkie były naznaczone gwałtem i traumą, zarówno dla uczestników  jak i dla rdzennych mieszkańców, z którymi ci pierwsi się zetknęli”.

Syberia –ogromna i zróżnicowana  euroazjatycka przestrzeń, która  dla nas Polaków (i nie tylko dla nas) ma wymiar i wydźwięk bardzo szczególny. Historyczny bagaż traumatycznych doświadczeń,  który w dziejach naszego narodu tak bardzo odcisnął  swoje piętno,  sprowadził tą krainę dla rangi złowrogiego, naznaczonego cierpieniem  symbolu w który  wpisana została  nasza narodowowyzwoleńcza tragedia i dramatyczne losy tysięcy naszych rodaków.

 Dziś, dzięki Wydawnictwa Uniwersytetu Jagielońskiego będziemy mieli okazje spojrzeć na Syberię (jej burzliwą i skomplikowaną historię)  z trochę innej, znacznie pogłębionej i poszerzonej perspektywy. Wszystko to za sprawą angielskiej autorki  Janet M. Hartley i jej publikacji  zatytułowanej „Syberia. Historia i ludzie”

 Spojrzymy na dzieje  tej krainy  zarówno w  aspekcie historyczno -politycznym (co naturalnie zrozumiałe)  lecz znacznie rozbudowanym o ważne, z punktu widzenia całości, zagadnienia  natury geograficznej, etnicznej (szczególnie istotne w   odniesieniu do stosunków panujących miedzy poszczególnymi nacjami) demograficznej, ekonomicznej, społecznej, obyczajowej,   gospodarczej, religijnej, militarnej itd.  Różnym, często dramatycznym i doniosłym  zmianom,  jakie dotykały ten ogromny region na przestrzeni wieków i poszczególnych dekad, trudnym warunkom życia (niekiedy zupełnie ekstremalnym) a nade wszystko niezliczonej rzeszy ludzi, których życie wpisane zostało w dzieje syberyjskiej ziemi: polityków, żołnierzy, kupców, awanturników, duchownych, odkrywców, pisarzy, przedsiębiorców,  górników, rolników, osadników, skazańców… Wszyscy oni razem i każdy z osobna zostawili tu jakąś cząstkę siebie, wpływając na rozwój, specyfikę i charakter tego miejsca.

 „Późniejszy zesłańcy o radykalnych poglądach, miedzy innymi Lenin, na syberyjskim wygnaniu formułowali  i precyzowali swoje poglądy. Obecność radykałów  na zsyłce wywarła również istotny, choć niewymierny wpływ  na psychice mieszkańców Syberii. Oprócz przestępstw  i ciężarów ekonomicznych wraz z zesłańcami pojawiły się nowe idee kulturalne,  polityczne i społeczne. Syberyjscy intelektualiści  czerpali dumę z faktu, że tacy ludzie żyli wśród nich.  Być może docenili to w pełni dopiero z perspektywy czasu lecz w każdym razie dziedzictwo zesłańców politycznych stanowi jeden z ważnych elementów tożsamości Sybiraków”.

 Mimo obszernych czasowych ram, w których porusza się nasza pisarka, wyraźny nacisk położony jest na wiek XIX i XX  oraz  istniejące w tym czasie dwa skrajne systemy rządów ( carskie i bolszewickie) oraz współczesny nam ustrój, który wyłonił się po upadku Związku Radzieckiego. Mnie osobiście najbardziej zainteresowały wątki dotyczące podboju Syberii w czasach carskiej Rosji przez kozackie zagony atamana  Jarmaka Timofiejewicza (do złudzenia przypominające wyprawy hiszpańskich konkwistadorów w Ameryce Południowej), wydarzenia dotykające rewolucji bolszewickiej i walk prowadzonych na tym terytorium w czasie wojny domowej (szczególnie te dotyczące Legionu Czechosłowackiego, interwencji japońskiej  i armii białych generałów), dramatycznego okresu komunistycznego dyktatu i przymusowej kolektywizacji oraz stworzonego przez ten  reżim systemowi tzw. gułagów, którymi usiana była syberyjska ziemia (dołączona do lektury mapka z ich lokalizacją robi wstrząsające wrażenie) w której  tysiące skazanych znalazły swój wieczny spoczynek.

„Syberia to kraina wielu sprzeczności również w wymiarze ludzkiego cierpienia. Doświadczyli go rdzenni mieszkańcy i osadnicy jako  ofiary samowoli żołnierzu i urzędników państwowych  w okresie carskim  oraz wskutek  brutalnych radzieckich ingerencji  w ich życie w latach trzydziestych XX wieku. Doświadczyły go jeszcze boleśniej miliony zesłańców  i więźniów, którzy od XVII do XX wieku odbywali karę na Syberii. W tym regionie rozegrały się też najstraszniejsze sceny  podczas wojny domowej pomiędzy Czerwonymi  a Białymi,  po rewolucji bolszewickiej”.

Oprócz niewątpliwej fascynacji Syberią, której  ewidentnie uległa Janet M. Hartley,  postawiła sobie ona za cel próbę odmitologizowanie  tego regionu oraz pewnego, ściśle określonego, schematu w jaki był i jest on nadal postrzegany w Europie i Świecie. Nie twierdzę iż uda się to od razu  w stosunku do nas Polaków (tu potrzebna jest chyba duża zmiana pokoleniowa a i  nie wiem czy  to wystarczy) ale z pewnością poszerzenie wiedzy  o tym wielkim terytorium przyda się również nam.

Być może uda nam się kiedyś docenić jej niewątpliwe bogactwo i piękno…

Cieszę się też niezmiernie iż autorce udało się znaleźć miejsce na przedstawienie  tego jak Syberia  wygląda obecnie oraz  z jakimi problemami i zagrożeniami dnia codziennego nadal musi się zmagać.
Publikacja Janet M. Hartley „Syberia. Historia i ludzie” to pozycja zdecydowanie warta przeczytania, zwłaszcza iż język (bardzo przejrzysty i nie przeładowany terminologią) nie stanowi żadnej bariery dla czytelnika. Naprawdę polecam.

Leave a Reply

XHTML: You can use these tags: <a href="" title=""> <abbr title=""> <acronym title=""> <b> <blockquote cite=""> <cite> <code> <del datetime=""> <em> <i> <q cite=""> <s> <strike> <strong>