„Bandrea, Szeptycki, OUN”.
20 stycznia 2010 roku prezydent niepodległej już Ukrainy Wiktor Juszczenko, specjalnym dekretem, nadaje pośmiertnie przywódcy Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów, Stefanowi Banderze tytuł Bohatera Ukrainy, dając tym samym jasny i czytelny (zwłaszcza dla nas Polaków) sygnał jak wyglądać i kształtować się będzie polityka historyczna tego kraju przez najbliższe lata i dziesięciolecia.
Dla rzesz Ukraińców (zwłaszcza młodego pokolenia) Bandera to wielki narodowy bohater, charyzmatyczny, obrosły legendą przywódca, bojownik o jedność i niepodległość ukraińskiego państwa. Człowiek o którym kręcone są filmy, pisane są książki i opracowania naukowe, któremu potomni stawiają pomniki, tablice i uwieczniają na znaczkach pocztowych. Dla nas, Polaków, to niezmiennie symbol i ucieleśnienie wszystkich najgorszych cech skrajnie prawicowego, politycznego, ekstremizmu: terrorysta, morderca, twarz zbrodniczej doktryny, odpowiedzialnej za straszliwe i krwawe akty przemocy i skrytobójcze mordy w II Rzeczypospolitej oraz niewysłowione cierpienia i masowe ludobójstwo naszych rodaków na południowo wschodnich terenach ojczyzny.
Prezentowana tu książka Pana Marka A. Koprowskiego „Narodziny ukraińskiego nacjonalizmu” jest pozycją, która w sposób naprawdę bardzo szeroki, merytoryczny i wielotorowy omawia problematykę ukraińskiego nacjonalizmu, obejmując tematycznie tak płaszczyznę historyczną, polityczną czy militarną jak i ideologiczną, społeczną oraz religijną ( bardzo dwuznaczna rola cerkwi prawosławnej i jej zwierzchnika, metropolity Andreja Szeptyckirgo). To rozbudowane, wsparte wieloma dokumentami i świadectwami, spojrzenie na historię tego zbrodniczego ruchu, jego podwaliny ( Ukraińska Organizacja Wojskowa -UWO) tego jak z biegiem czasu kształtował się i ewoluował (Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów-OUN) wraz ze zmieniającymi się, gwałtownie, europejskimi uwarunkowaniami tego czasu. Prezentuje cele, które sobie zakładał i sposoby, którymi próbował wdrażać je w życie, skutkujące, później, masowym, usankcjonowanym przez partyjnych liderów ludobójstwem ludności polskiej na Wołyniu w 1943 roku.
Powrócą tu echa najgłośniejszych aktów terroru wymierzonych w II Rzeczpospolitą: nieudany zamach na marszałka Józefa Piłsudskiego i wojewodę lwowskiego Kazimierza Grabowskiego 25 września 1921, szokujące zabójstwo, znanego polskiego polityka i zwolennika zbliżenia polsko-ukraińskiego Tadeusza Hołówki w Truskawcu 29 sierpnia 1931 roku, krwawy napad na oddział Poczty Polskiej w Gródku Jagiellońskim 30 listopada 2932 roku, polityczny mord dokonany na polskim ministrze spraw wewnętrznych Bronisławie Piernackim , dokonany w Warszawie 15 czerwca 1934 oraz wiele innych, niekiedy już zapomnianych aktów brutalnej przemocy i zbrodni wymierzonych przez ukraińskich nacjonalistów w odrodzone państwo polskie.
Odnajdziemy tu również historię życia i działalności niekwestionowanego przywódcy tego nurtu Stefana Bandery (oraz niektórych jego współpracowników), który tworzy ideologiczne i organizacyjne podstawy ruchu a później wyraźnie ukierunkuje go swoją władzą i swoim autorytetem. Autor przedstawia nam jego życiorys od lat najmłodszych (przesycony greko-katolicyzmem i wiarą w niepodległość Ukrainy) poprzez pierwsze kroki w działalności podziemnej prawicy, kolejne stopnie i szczeble w organizacji OUN i w jej ramach wielopłaszczyznową działalność na różnych polach ( łączność, zbieranie funduszy, propaganda, lecz również napady, pobicia, porwania, zabójstwa oponentów i przeciwników politycznych, tworzenie siatki agenturalnej i terrorystycznej) udział w zabójstwie polskiego ministra, proces, osadzenie w Berezie Kartuskiej i więzieniu na Świętym Krzyżu ( bardzo ciekawe fragmenty) oraz okres wzmożonej aktywności politycznej zaraz po uwolnieniu.
Wszystko, naturalnie, ukazane w szerokiej, rozbudowanej perspektywie, dokumentującej bardzo złożone stosunki polityczno -społeczne w samej Ukrainie ( nie był to bynajmniej jednolity, ideologiczny, monolit), w Polsce ( przez lata ścierały się tu rozmaite koncepcje i plany, dotyczące metod sprawowania władzy w tym szczególnym regionie naszego kraju ) jak i już typowo polsko-ukraińskie, wpisanej w echa wielkiej, europejskiej i światowej polityki tego okresu. Dotyczy to też wątków odnoszących się do
wieloletnich zmagań władz II RP z falą bezwzględnego terroryzmu i prób (w pewnym momencie wydawało się iż była na to pokojowa szansa) takiego czy innego unormowania stosunków etnicznych w ramach państwa polskiego. Jak wiemy z historii niewiele z tego wyszło.
Lektura Pana Marka A. Koprowskiego, to bardzo dobrze napisana i niesłychanie interesująca pozycja dla wszystkich pasjonatów naszej dwudziestowiecznej historii ze szczególnym uwzględnieniem meandrów polityki wschodniej w dwudziestoleciu międzywojennym . Na pierwszy rzut oka widać ogromną historyczną wiedzę autora oraz świetną znajomość opisywanych realiów i zdarzeń. Bogaty materiał źródłowy (wzbogacony zdjęciami) powoduje iż na wiele wydawałoby się znanych faktów pisarz rzuca zupełnie nowe światło. Dodatkowym atutem tej publikacji (ukłon w stronę Wydawnictwa Replika) jest jej naprawdę bardzo dobre wydanie, zaopatrzone w porządną twardą oprawa z obwolutą, dobra jakość papieru i druku. Polecam gorąco.
