„Chciałem, aby w książce znalazły się wszystkie aspekty dotyczące Generalnego Gubernatorstwa. Szczególnie zależało mi na opisaniu losów różnych narodów – Polaków, Żydów, Ukraińców i innych – którzy zamieszkiwali ten region”
To bez wątpienia bardzo wnikliwa, rozbudowana i wielopłaszczyznowa monografia jednego z najdziwniejszych i najbardziej ponurych, zarazem, polityczno- -społecznych tworów XX wieku, jakim było owiane grozą, hitlerowskie Generalne Gubernatorstwo. (Generalgouvernement für die besetzten polnischen Gebiete, dosłownie Generalne Gubernatorstwo dla okupowanych ziem polskich), uwzględniająca, oprócz samej charakterystyki, szeroki historyczno–polityczny kontekst opisywanego okresu.
Miejsce, gdzie w niezwykle okrutny i bezwzględny sposób próbowano urzeczywistnić wypaczone. narodowosocjalistyczne idee i koncepcje (gospodarcze, społeczne , narodowościowe, rasowe, ekonomiczne) eksploatując w sposób na półkolonialny ekonomiczne i ludzkie zasoby, dawnych ziem Rzeczypospolitej. Które na zawsze stało się symbolem najgorszych i najczarniejszych cech niemieckiego totalitaryzmu: obozy koncentracyjne, więzienia, getta, zbrodnie wojenne, masowe eksterminacje podbitych narodów, przesiedlenia, prześladowania ludności cywilnej, niszczenie wielowiekowego dorobku kultury itd.
Jak przystało na porządnie udokumentowaną, spójnią i niezwykle merytorycznie napisaną pozycję (a ta bez wątpienia taka, właśnie, jest) autor nie skupia się jedynie na suchym historiograficznym przedstawieniu faktów i wydarzeń dotyczących Generalnego Gubernatorstwa, lecz obficie sięga do licznych wspomnienia, dzienników, zeznań, protokołów przesłuchań i wielu innych, archiwalnych dokumentów tego czasu.
Uświadamia nam ze zgrozę iż sam pomysł powstania takiego wydzielonego regionu ( w różnych, zresztą, konfiguracjach) w doktrynie niemieckiej nie był, wcale, czymś nowym i bynajmniej nie zrodził się w umysłach nazistowskich ideologów, lecz sięgał czasów jeszcze sprzed I wojny światowej, kiedy to ówcześni, wysoko postawieni dygnitarze i wojskowi, proponowali podobna koncepcją (po swoim zwycięstwie, oczywiście). Dopiero dojście do władzy Adolfa Hitlera i sukcesy odnoszone przez Wehrmacht na Wschodzie pozwoliły owej teorii wejść w życie.
Martin Winston w sposób bardzo szczegółowy przedstawia nam obraz GG od chwili jej powstania (dekret Adolfa Hitlera z 12 października 1939 z mocą obowiązującą od 26 października 1939) aż do momentu gdy (1944-1945), padło ono pod naporem prących na Berlin zagonów Armii Czerwonej. Gubernator Hans Frank zbiegł z Krakowa w styczniu 1945.
Autor szczegółowo pokazuje nam jak funkcjonowało, jak kształtowały się procesy decyzyjne i jakimi, brutalnymi, metodami wymuszano ich realizacje. Dużo miejsca poświęca zbrodniom nazistowskiego systemu oraz wewnętrznym i zewnętrznym rozgrywkom oraz tarciom w łonie niemieckiej administracji, wojskowej i cywilnej. Również pomiędzy poszczególnymi nazistowskimi dygnitarzami, walczącymi o władzę, wpływy i bogactwo, częstokroć zrabowane z polskich muzeów, bibliotek czy prywatnych zbiorów.
To co mnie, osobiście, zszokowało w tej książce, to zestawienie, potwornych, niewyobrażalnych zbrodni jakich dopuścili się okupanci na narodzie polskim (i nie tylko polskim, naturalnie) z wydanym podczas wojny turystycznym (!!!) przewodnikiem Baedekera po Generalnej Guberni, zachwalającym wspaniały klimat, urzekające widoki, unikalne zabytki, smaczną kuchnie, luksusowe hotele i modne restauracje To jeden z elementów mało znanych i rzadko podnoszonych w literaturze przedmiotu, tym bardziej się cieszę iż został zamieszczony na kartach tej publikacji. Mając w podświadomości mroczny cień krematoryjnych kominów, jawi się to zupełnie surrealistycznie…
Oczywiście, wiele z poruszanych przez pisarza wątków i tematów (jak Polskie Państwo Podziemne, Armia Krajowa, Holocaust, powstanie w getcie 1943 roku czy powstanie warszawskie) są nam, Polakom, doskonale znane i raczej nie wnoszą nazbyt wiele do naszej wiedzy, są za to prawdziwą skarbnicą dla całej reszty mieszkańców Europy, pragnących poznać ten aspekty II wojny światowej. Oni też, odniosłem takie wrażenie (i bardzo się z tego cieszę) są też docelową grupą do której skierowana jest owa lektura.
Książka jest bardzo dobrze przygotowana, spójna i rzeczowo przedstawia opisywane wydarzenia, dzięki czemu, otrzymujemy naprawdę przemyślaną pracę, która na nowo próbuje przedstawić dzieję tej doświadczonej przez historie, skrwawionej ziemi. Wszystko wpisane w polityczny, militarny, społeczny, ideologiczny i narodowościowy kontekst tamtych czasów.
Napisana jest prostym, zrozumiałym (nawet dla laika) i trafiającym do czytelnika językiem. Warto też, przy tej okazji, wspomnieć o bardzo dobrym wydaniu (duży ukłon w stronę wydawnictwa) porządnej, twardej oprawie, dobrej jakości papieru i druku, właściwej przejrzystość tekstu.
„Generalne Gubernatorstwo” Martina Winstone’a jest lekturą, która z całą pewnością zadowoli tych wszystkich, którzy interesują się historią XX wieku ze szczególnym uwzględnieniem nazistowskiej dyktatury na okupowanych ziemiach.
