Ta niewielka powieść szwedzkiego noblisty Pära Lagerkvista składa się z dwóch krótkich opowieści rozgrywających się w dość odległych od siebie czasowych ramach ( mroczny okres średniowiecza i rodzący się w latach trzydziestych dwudziestego wieku nazizm) połączonych osobą tzw. Mistrza Małodobrego dość popularnie nazywanego katem. Jest cichym i niemal niemym (z wyjątkiem przejmującego końcowego monologu) obserwatorem toczących się wokół rozmów i wydarzeń, choć jego postać dominuje nad całością świata przedstawionego. Ów kat jawi się jako ponadczasowy i niemal metafizyczny element łączący epoki, systemy społeczne, kultury, religie, ideologie i czasy: przeszłe, teraźniejsze i przyszłe. Jako pogardzany choć otaczany szacunkiem element istniejącego prawa oraz odbicie ludzkich lęków, zabobonów i spaczeń.
Zawsze przy okazji pojawiania się tej tematyki przypomina mi się zasłyszana lata temu autentyczna opowieść z Torunia dotycząca przedstawicieli owej profesji. Otóż nikomu nie przeszkadzało iż kat uczestniczy w życiu miasta, pijąc i biesiadując z mieszczanami , problem pojawiał się dopiero gdy opuszczał przybytki ówczesnej rozrywki. Wychodząc z lokalu musiał rozbić w drobny mak kufel z którego pił (jeśli z jakiś przyczyn tego nie zrobił musiał dokonać tej czynności w obecności wszystkich oberżysta) ponieważ nikt w obawie przed klątwą i ściągnięciem nieszczęść nie mógł się już z tego naczynia skorzystać..
W powieści pojawia się on również jako wielowymiarowa alegoria wszechobecnego w ludziach ZŁA, tkwiącym w nas od zarania dziejów, niezależnego od zakrętów historii, uwarunkowań społecznych, bogactwa, postępu cywilizacyjnego i stopnia wyedukowania. Jako przedłużenie ludzkiej woli, dążeń i pragnień w jej najczarniejszych i najbardziej odrażających aspektach.
Mnóstwo zresztą zarówno w tej powieści jak i całej twórczości tego pisarza odniesień do symboliki , filozofii, psychologii, etyki i prób zgłębienia skomplikowanych meandrów ludzkiej natury. Jest to ten rodzaj literatury, dość specyficzny trzeba to przyznać, która wnosi w nasze życie głębokie refleksje, zmusza do zadumy, przemyśleń nad naszym życiem i kondycją otaczającego nas świata. Warto sięgnąć po tą lekturę.