„Wszyscy młodzi ludzie są tacy sami-powiedział Stalin- po co więc pisać o młodym Stalinie?Mylił się jednak: on zawsze był inny.Młodość miął dramatyczną, awanturniczą i wyjątkową. Kiedy na starość rozmyślał o tajemnicach swoich młodych lat, chyba zmienił zdanie”.
O znakomitym pisarstwie oraz historycznym dorobku Simona Sebaga Montefiore, uznanego angielskiego historyka i propagatora dziejów, nikogo, kto zetknął się z jego twórczością, zapewne przekonywać nie muszę, zawłaszcza w kontekście jego prac odnoszących się do carskiej („Katarzyna Wielka i Potiomkin”, „Romanowowie”) czy bolszewickiej („Stalin. Dwór czerwonego cara”, Serafima. Pewnej zimowej nocy”) Rosji.
Dziś, mam przed sobą jedną z jego najlepszych książek (przynajmniej, moim zdaniem) zatytułowaną „Młody Stalin.”, opartą na unikalnym i mało znanym materiale archiwalnym, wspartą licznymi wspomnieniem i relacjami świadków.Lekturę będącą opowieścią o dzieciństwie, burzliwej młodości oraz rewolucyjnej działalności Josifa Wissarionowicza Dżugaszwiliego, znanego w przyszłości jako Stalina. Szczególnie, i tu oczywiście położony jest większy nacisk, na jego politycznej karierze, która w konsekwencji doprowadziła i wyniosła tego prowincjonalnego, kaukaskiego działacza na szczyty komunistycznej władzy. Całość publikacji zamyka się w określonych czasowych ramach, obejmujących okres do lat najmłodszych aż po rok 1917, kiedy to fala rewolucji, gwałtownie rozlewającej się po imperium carów, powaliła mu wypłynąć na naprawdę szerokie wody. W biografii przyszłego generalissimusa jest to, bez wapienia, okres najmniej znany, najsłabiej udokumentowany, opisany, najbardziej tajemniczy a tym samym posiadający liczne nieścisłości czy wręcz białe plamy. Ze zdziwieniem, niedowierzaniem ale i ogromnym podziwem uzmysławiamy sobie do jak wielu dokumentów udało się dotrzeć autorowi ( i jak tytaniczna musiała być to praca), który w charakterystyczny dla siebie, pełen kolorytu, sposób nakreślił fascynujący, choć bardzo ponury i okrutny obraz tamtych czasów oraz ludzi (ciekawe życiorysy osób związanych z naszym „niesławnym” bohaterem – szczególne postać jego psychopatycznego przyjaciela Kamo), którzy wyraźnie odcisnęli na jego życiu (i odwrotnie) swoje piętno. Niezwykle interesujący zbiór fotografii, wydatnie wzbogacający treść.
Sam z resztą dyktator szczętnie ukrywał, tuszował czy manipulował faktami ze swojej przeszłości a podległe mu służby specjalne zadbały już o to (zastraszając świadków, niszcząc rękopisy, przejmując korespondencję, konfiskując literaturę wspomnieniową) aby prawda o jego niezbyt chlubnej przeszłości (nie przystającej zupełnie do radzieckiego modelu „Ojca Narodu”, nie mówiąc już o podejrzanych kontaktach z carską Ochraną) nigdy nie ujrzały światła dziennego. Na nasze szczęście sporo z tych materiałów zachowało się do naszych czasów…
To co, dla mnie osobiście, jest najciekawsze w tej publikacji to niezwykle barwnie i z dużym pietyzmem przedstawiony świat rosyjskich rewolucjonistów (ze szczególnym uwzględnieniem Kaukazu, choć znajdziemy tu również odniesienia do innych miejsc Rosji i Europy np.Polski ) wpisany w znacznie szersze, polityczno-gospodarczo-kulturowe tło epoki.
Świat, który niewiele miał wspólnego z naszym wyobrażeniem o pełnym romantyzmu czy ideologicznych uniesień życiem bojowców, za to bardziej z brutalnym, pozbawionym skrupułów przestępczym półświatkiem w którym na porządku dziennym stały napady, pobicia, fałszerstwa, kradzieże, wymuszenia rozbójniczy, piractwo, porwania dla okupu, zwykłe zabójstwa czy podyktowane bieżącym partyjnym interesem skrytobójcze mordy, przeplatane, od czasu do czasu, okresami spędzonymi w carskich więzieniach czy na dalekich syberyjskich zsyłkach. Książka zaczyna się zresztą od najgłośniejszego i najbardziej spektakularnego napadu na transport pieniędzy, zorganizowanego przez Stalina i jego współpracowników 26 czerwca 1907 w Tyflisie (było wiele ofiar śmiertelnych), który odbił się szerokim echem nie tylko w samej Rosji (co zrozumiałe) ale i w krajach Europy zachodniej, ukazując się na czołówkach najbardziej poczytnych gazet.
Pisarz duży nacisk kładzie również na ukazanie wątków bardzo osobistych, podejmując próbę wnikliwego sportretowania zarówno samego Stalina (seminarzysty, poety, przestępcy, pisarza politycznego, rewolucjonisty, ojca, męża, kochanka itd.) jak i członków jego rodziny oraz najbliższych przyjaciół i współpracowników. Psychologicznego portretu ukształtowanego przez trudne dzieciństwo, niepokorną młodość, lata ukrywania się i konspiracyjnej działalności a nade wszystko podporządkowanie leninowskiej idei i wizji świata, które zważyły na jego, wielu, późniejszych wyborach i decyzjach.
„Młodość Stalina może i jest zasnuta mgłą, lecz była ona tak samo niezwykła, a nawet bardziej burzliwa niż Lenina i Trockiego- i przygotowała go (i okaleczyła) do triumfów, tragedii i występków najwyższej władzy.[…] Przedrewolucyjne dokonania i zbrodnie Stalina, były znacznie większe niż zdaje się sądzić”.
Nie zabraknie w książce opisów jego licznych związków i relacji z kobietami, niekiedy bardzo złożonych i trudnych, które na przestrzeni lat przewinęły się przez jego życie 
Książka Simona Sebaga Montefiore „Młody Stalin” jest bez wątpienia obowiązkową pozycją dla wszystkich pragnących poszerzyć swoją wiedze o życiorysie Józefa Stalina oraz historii bolszewickiej rewolucji. Gorąco polecam.
