To już czwarta książka Szymona Nowaka (z która miałem okazję i niekłamana przyjemność się zapoznać) odnosząca się do szerokiej tematyki tzw. Żołnierzy Wykletych oraz wydarzeń które rozgrywały się z ich udziałem w okresie II wojnie światowej i w burzliwych latach po jej zakończeniu. To również kolejna pozycja w dorobku tego autora, będąca próbą rozliczenia się z naszą bolesną i trudną, historią XX wieku. Niesłychanie ważna, będąca ,wciąż zbyt mało, moim zadaniem, słyszalnym głosem w dyskusji o naszych dziejach najnowszych. Szczególnie w kontekście dramatycznych losów naszych rodaków, których wojenne a szczególnie powojenne losy, wpisane zostały w nowy, geopolityczny podział Europy i Świata.
Tym razem, jak możemy słusznie wywnioskować z tytułu lektury, rzecz dotyczyć będzie ludzi, którzy na zdradzie swoich współtowarzyszy broni oraz złamaniu wojskowej przysięgi budowali w PRL-u swoje nowe życie, pozycje społeczną i zawodową karierę. Tych, którzy świadomie godzili się na współprace z wrogami narodu i państwa polskiego (KRIPO, Gestapo, NKWD, SMIERSZ czy wreszcie rodzimy Urząd Bezpieczeństwa), doprowadzając w sposób bezpośredni czy pośredni to śmierci setek polskich patriotów, wciąż tkwiący w niepodległościowej konspiracji zbrojnej czy cywilnej: żołnierzy Armii Krajowej, Narodowych Sił Zbrojnych, Narodowego Zjednoczenia Wojskowego, działaczy Zrzeszenia Wolności Niezawisłość i wielu innych, polskich organizacji.
Postaci, które, bez wątpienia, miały ręce unużane we krwi swoich rodaków. Przebiegłych, cynicznych, wyrafinowanych, pozbawionych sumienia i moralnych zasad, częstokroć (co było szczególnie niebezpieczne i zgubne) wywodzących się ze środowisk niepodległościowych, a bywało że również z chwalebną, okupacyjną, przeszłością.
Szymon Nowak przedstawił i scharakteryzował nam kilka takich postaci (Zygmunt Lercel „Z-24”, Henryk Wendrowski „Narbutt”, Ryszard Grondkowski „Wulkan”, Edward Wasilewski „Huragan”, Regina Mordas – Żylińska – Perlińska, Jerzy Vaulin „Warszawiak”, „Mar”) chodzących na postronku, nowej komunistycznej dyktatury, ale są oni zaledwie, ponurym, odbiciem setek ubeckich zdrajców, agentów, szpiegów, prowokatorów i donosicieli, przyczyniających się do rozbicia i zagłady tkwiących jeszcze w podziemiu polskich oddziałów partyzanckich, zbrojnych grup samoobrony oraz wielu wspierających ich mieszkańców miasteczek, wsi , członków rodzin czy sympatyków.
Ich motywy byłe rożne: od chciwości, chęci (oraz możliwości) robienia kariery u boku nowych post-sowieckich władz, poprawienie swojego statusu społecznego (mieszkanie, pieniądze, dobra posada), szantaż, strach przed więzieniem, darowanie win, osobista zemsta, czy zwykła chęć przeżycia.
Jak by jednak nie było, konsekwencje ich współpracy z okupantem (niemieckim czy sowieckim) miały tragiczne i dalekosiężne skutki dla wszystkich, którzy mieli nieszczęście spotkać ich na swojej drodze.
Wśród postaci opisywanych przez autora moją szczególną uwagę (ze względu na okrucieństwo, perfidie, oraz skale wyrządzonych krzywd) przykuły zwłaszcza trzy nazwiska: Henryk Wendrowski- odpowiedzialny za likwidacje żołnierzy Józefa Zadzierskiego ps. „Wołyniak” oraz masowy mord oddziału Narodowych Sił Zbrojnych Henryka Flamego ps. „Bartek”, Regina Mordas – Żylińska – Perlińska- łączniczka w 5. Wileńskiej Brygadzie AK, dowodzonej przez mjr. Zygmunta Szendzielarza „Łupaszkę”, która wydała UB wielu polskich konspiratorów w tym Danutę Siedzikównę „Inkę” i Feliksa Selmanowicza „Zagończyka” (skazanych w 1946 roku w Gdańsku na karę śmierci i straconych), Jerzy Vaulin- morderca Antoniego Żubryda ps.”Zuch” (dowódcy oddziału Narodowych Sił zbrojnych) i jego ciężarnej żony Janiny.
Książka „Zdrajcy Wyklętych” napisana jest w charakterystycznym dla Szymona Nowaka literackim stylu, w którym faktografia przeplata się z beletrystyką a suche, typowo historyczne fakty z pełnymi emocji wspomnieniami, wywiadami i relacjami światków czy uczestników, opisywanych, wydarzeń.
Dzięki swojej popularnonaukowej i fabularyzowanej formie zawarte w niej treści stają się łatwo przyswajalną, cenną i bardzo poruszającą lekcją historii, która dotyczy, w takiej czy innej formie, nas wszystkich.
Gorąco polecam.
