Staraniem Wydawnictwa RYTM trafia w nasze ręce niezwykle interesująca historyczna pozycja, pióra Marcina Majewskiego, zatytułowana „Wołyń. Komunizm, nacjonalizm, terroryzm”
To ponad trzystustronicowa, bardzo wnikliwa, analityczna, wielopłaszczyznowa i co najważniejsze merytoryczne udokumentowana publikacja, dotycząca działalności wojewody wołyńskiego Henryka Józewskiego, który przez niemal dekadę (lata 1928-1938) sprawował tą ważną państwową funkcję, na tym rozległym terytorialnie, niesłychanie zróżnicowanym (na rożnych polach) i bardzo trudnym obszarze II Rzeczypospolitej. Wieloletnia służba, która z jednej strony polegała na próbach przyciągnięcia i włączenia w orbitę wpływów państwa polskiego jak najliczniejszych przedstawicieli mniejszości narodowych (tzw. „wołyński eksperyment), z drugiej zaś przeciwdziałaniu i zwalczaniu zagrożeń pojawiających się za sprawą istniejących na Wołyniu, zarówno komunistycznych jak i nacjonalistycznych organizacji i grup.
W swojej „polityce wołyńskiej” Henryk Józewski stawiał na: usprawnienie funkcjonowania administracji i nadania jej przychylnego nastawienia dla ludności ukraińskiej, zwiększenia znaczenia ciał samorządowych w życiu społecznym i gospodarczym; rozbudzenie patriotyzmu państwowego za pośrednictwem szkolnictwa polsko-ukraińskiego; stworzenie warunków do zorganizowania inteligencji ukraińskiej, stojącej na płaszczyźnie z 1920 r. przyjaznej dla Polski, likwidując jednocześnie wpływy grup politycznych, inspirowanych przez ośrodki zewnętrzne (Lwów, Moskwa, Berlin); przekonanie Polaków wołyńskich do idei federacyjnej i konieczności współpracy miedzy nimi a Ukraińcami; utworzenie sieci organizacji społecznych, kulturalnych, gospodarczych, politycznych i innych o mieszanym składzie narodowościowym dla codziennej współpracy Polaków i Ukraińców […]”.
Lektura składa się z trzech, ułożonych chronologiczne rozdziałów, poprzedzonych pouczającą przedmową profesora Władysława Filara oraz wstępem samego autora, który przybliża nam motywy, które kierowały nim w wyborze tej właśnie tematyki oraz przedstawia liczne źródła z których korzystał i ma których opierał się podczas pracy badawczej i twórczej: oficjalne raporty państwowe składane przez wojewodę wołyńskiego, kwerenda w zespole Ministerstwa Spraw Wewnętrznych 1918-1939 i Centralnym Archiwum Wojskowym (meldunek gen. Mieczysława Smorawińskiego do Inspektora armii gen. Stanisława Burhardt-Bukackiego z sierpnia 1936 roku) archiwalne akta Ministerstwa Spraw Zagranicznych II RP, dokumenty wchodzące w skład Archiwum KC PZPR, protokoły przesłuchań i policyjne raporty odnoszące się tego okresu, miesięczne sprawozdania z ruchu społeczno-politycznego w województwie wołyńskim z lat 1931-1938, spisy ludności, opracowania naukowe wiele innych…
O ile rozdział pierwszy jest swoistym wprowadzeniem do tematu, naświetlającym czytelnikowi całość niezwykle skomplikowanej sytuacji tego regionu: historycznej, politycznej, etnicznej (żywioł ukraiński sięgał niemal 63% mieszkańców), ekonomicznej, społecznej, religijnej, ideologicznej, światopoglądowej, kulturowej itd. o tyle dwa kolejne rozdziały są już wyraźnie ukierunkowane (kolejno) na ukazaniu syntezy działań wojewody wołyńskiego i podległych mu służb wymierzonych w antypaństwową i antypolską działalność komunistycznych (Komunistyczna Partia Zachodniej Ukrainy, Komunistyczna Partia Zachodniej Białorusi i ich liczne przybudówki) i nacjonalistycznych (Ukraińska Organizacja Wojskowa, Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów) organizacji i komórek.
Mamy okazje przyjrzeć się ich powstawaniu, podłożu ideologicznemu, strukturom organizacyjnym, metodologii działań (akcje propagandowe, strajki, prowokowanie zamieszek i starć z policją, szpiegostwo, sabotaż, dywersja, terroryzm i zabójstwa polityczne) oraz ważną, z ich konspiracyjnego punktu widzenia, współpracę z legalnie działającymi wołyńskimi partiami politycznymi, które z czasem stawały się zapleczem i parawanem dla ich nielegalnych poczynań, mających w obu przypadkach (niezależnie od przeciwstawnych sobie ideologii, haseł i politycznych kalkulacji) oderwanie tych ziem od państwa polskiego. To również, ukazana na licznych przedstawionych i opisywanych w książce przykładach, strategia i taktyka walki z tymi groźnymi ruchami, jaki podjęły podległe wojewodzie Henrykowi Józewskiego struktury naszego państwa (inwigilacja, dezinformacja, akcje wywiadowcze, represyjne i likwidacyjne) oraz skutki i konsekwencje jakie akcje te za sobą niosły.
„Nielegalne partie: komunistyczna KPZU i nacjonalistyczna OUN uzyskały znaczny wpływ na ukraińskie społeczeństwo Wołynia. Rozwijały na terenie Wołynia swoje struktury organizacyjne, wykorzystując często do swojej działalności jako”przykrywkę” legalne organizacje ukraińskie ( np: Ukraińskie Robotniczo- Chłopskie Włościańskie Zjednoczenie Socjalistyczne- Sel-Rob- JN). Akcje sabotażowe i dywersyjne organizowane przez komunistów objęły niemal cały teren Wołynia”.
Naturalnie, rozpatrując wydarzenia rozgrywające się na wschodniej granicy naszej ojczyzny i politykę „zbliżenia” reprezentowaną przez wojewodę wołyńskiego i jego aparat, nie sposób uciec, i autor również tego nie czyni, od szerokiego spojrzenia na ówczesną Rzeczypospolitą, zwłaszcza w kontekście niezadowolonych z kierunku tych działań, licznych, wysoko postawionych przedstawicieli kół wojskowych i politycznych, związanych z ruchem narodowym i pragnących za wszelką cenę zachować dominującą role społeczności polskiej i katolickiej religii.
Książka Marcina Majewskiego „Wołyń. Komunizm, nacjonalizm, terroryzm” jest bez wątpienia bardzo cennym nabytkiem dla wszystkich interesujących się trudnymi dziejami odradzającej się w bólach II Rzeczpospolitej oraz samym Wołyniem (było nie było drugim, jeśli chodzi o objętość terytorialną, województwem w kraju). Przez pryzmat osoby Henryka Józewskiego mamy okazję spojrzeć na cały ogrom piętrzących się trudności i wewnętrznych uwarunkowań, z którymi w tych trudnych latach polska administracja musiała się zmagać. Zdecydowanie polecam, zwłaszcza ze względu na duże walory historyczne i poznawcze.
Publikacja wzbogacona dodatkowo seria unikalnych archiwalnych i obecnych zdjęć obrazujących i ułatwiających zrozumienie zawartych w lekturze faktów i treści .
