Jarek i Agnieszka Nelkowscy – nałogowcy literaccy

Henryk HUBAL Dobrzański – Ostatni Żołnierz Września ‘39 – oczami Jacka Komudy.
To pierwsza fabularna opowieść o Hubalu. Autor swą opowieść zbudował wyłącznie na faktach, pamiętnikach i najnowszych opracowaniach docierając do wielu nieznanych wcześniej dokumentów.
Major Henryk Dobrzański „Hubal” był ostatnim żołnierzem Rzeczypospolitej, który w mundurze chciał przetrwać do przyjścia odsieczy z Zachodu.
Książka jest próbą rekonstrukcji dziejów dowodzonego przez niego oddziału i losów jego żołnierzy.
Hubal to legenda, lecz w powieści Jacka Komudy to przede wszystkim człowiek z krwi i kości. Człowiek dzięki któremu, symbolicznie, Rzeczpospolita nie poddała się nigdy. Dla wrogów Ojczyzny miał tylko kule, a dla swoich żołnierzy słowa:
„Nie było rozkazu kapitulacji… przeszliście przez piekło…
za nami groby kolegów… czy po to ginęli, abyśmy teraz mieli złożyć broń?
Ja w żadnym razie broni nie złożę, munduru nie zdejmę… tak mi dopomóż Bóg!”

„Porywająca opowieść  o bohaterstwie i zdradzie, patriotyzmie i żądzy władzy, miłości i nienawiści, ale też o zderzeniu cywilizacji, zderzeniu mentalności oraz zderzeniu technologii dwóch różnych epok. Dramaty ludzi zagubionych w nie swoim czasie i nie swoim miejscu”.

Marcin Ciszewski powraca nową, wpisująca się  kultowy  wojenny cykl, powieścią  zatytułowaną ” Kapitan Jamróz”  Należę do oddanych fanów twórczością tego autora, a sam zamysł twórczy uważam  za jeden z najciekawszych przykładów  alternatywnej historii Polski, z jakim zetknąłem się ostatnimi laty. Napisany ze szczególną inwencją,  rozmachem, pasją i doskonałą znajomością wojennych i politycznych  realiów epoki. Tym razem, żołnierze Pierwszego  Samodzielnego Batalionu Rozpoznawczego,  dowodzeni przez kapitana Leszka Jamroza  (dzięki supernowoczesnemu transmiterowi pola siłowego MDS) przenoszą się z roku 2007 w czasy II wojny światowej, biorąc aktywny udział (już w strukturach Armii Krajowej)  w zwycięskim Powstaniu Warszawskim,  które umożliwiło przejęcie władzy przez powracające z emigracji, legalne polskie władze.

Niestety, walec historii jest nieubłagany a rządzony twardą, dyktatorską ręką  Józefa Stalina, Związek Radziecki nie ma bynajmniej zamiaru zrezygnować ze swoich imperialistyczno- zaborczych planów. Stojąca na naszym terytorium Armii Czerwona,  wspierana dodatkowo przez oddziały specjalne NKWD, wywiad wojskowy i rodzimych, polskich komunistów dostała już konkretne wytyczne…

Powoli opada kurtyna złudzeń…

Przed kapitanem Jamrozem i jego żołnierzami  pojawi się więc kolejne wyzwanie  (jako nieliczni wiedzą przecież jak w praktyce  wygląda   przyjaźń Wielkiego Brata) z którym będą musieli się zmierzyć. Tym bardziej iż rosyjskie służby już wiedzą kim naprawdę są nasi żołnierze  i jak łakomym kąskiem mogą stać się dla  sowieckiej władzy 

Rozpoczyna się niebezpieczna i bezpardonowa gra w której stawką jest niepodległość Rzeczypospolitej.

Lubię literacki styl  Marcina Ciszewskiego, sposób prowadzenia narracji, nieprzewidywalność,  oraz to iż, jak nikt inny,  potrafi przekuć pokłady swojej ogromnej wyobraźni w naprawdę interesujący produkt. Oprócz ciekawie zarysowanej intrygi i sprawnie rozgrywającej się  akacji, podobnie jak we wcześniejszych  tomach, największym atutem pozostają  nadal bohaterowie. To właśnie oni dźwigają cały ciężar toczących się zdarzeń i są główna osią napędzającą i spajającą powieściowe wątki. Podoba mi w nich zwłaszcza to iż nie są przedstawieni w sposób wyidealizowany i powierzchowny, nie na w nich przesadnego patosu, są za  to zdrowo przybrudzeni, twardym, żołnierskim realizmem, wykutym w ponurym i rządzącym się swoimi prawami  wojennym świecie.

 Tym wszystkich, którzy znają i cenią sobie twórczość Marcina Ciszewskiego  książki tej, oczywiście, polecać nie muszę. Wszystkim  innym,  który sięgają po lekturę po raz pierwszy, zapewniam że warto choć na chwilę zagłębić się w historyczno-wojennej opowieści, gdzieś z pogranicza fikcji i rzeczywistości, w której w różnych konfiguracjach i różnej czasoprzestrzeni  przeplatają się losy prawdziwych i wymyślonych postaci. Gdzie, choć przez chwile, historii miała zupełni inny przebieg…  Polecam.

„Tunezja, Egipt, Libia, Jemen, Syria, Bahrajn-problemy w tych krajach są podobne: analfabetyzm, bezrobocie, przepaść między bogactwem ludzi władzy a nędzą obywateli, korupcja, ucisk, prześladowanie opozycji, stosowanie tortur. Czarę goryczy przepełnił całkowity brak perspektyw dla młodego pokolenia. To właśni młodzi wiosną 2011 wzniecili arabską rewolucję”.

Dramatyczne wydarzenia  rozgrywające  się  na naszych oczach w Europie,  na  Bliskim Wschodzie  czy Afryce Północnej,  wliczając w to  kryzys imigracyjny oraz ostatnie  zamachy terrorystyczne we Francji, Belgii i innych miejscach, są, w pewnej mierze, pokłosiem tzw. arabskiej wiosny,  która kilka lat temu (2010-2013) przelała się falą  przez kraje arabskie,  obalając wieloletnie dyktatury (Zin Al.-Abidin Ben Ali, Husni Mubarak, Mauammar al.-Kaddafii, Baszszar al.-Asad…)  i dotychczasowe systemy rządów. Warto więc pochylić się nad tym zjawiskiem i dowiedzieć się więcej o  tym co legło u jego podstaw ( straszliwa bieda, analfabetyzm, wszechobecna korupcja,  bezrobocie, totalitarny system sprawowania władzy, polityczne mordy i  wszechwładza tajnych służb, duszących w bezwzględny sposób wszelkie przejawy niezadowolenia), jak dramatyczny miało  przebieg oraz jakie były jego  konsekwencje, które Europa i Świat odczuwa po dzień dzisiejszy (np: powstanie tzw. Państwa Islamskiego).

Mamy niepowtarzalną okazje dowiedzieć się o tym  dzięki książce Jörga Armbrustera ( korespondenta niemieckiej telewizji ARD) zatytułowanej „Arabska wiosna. Rewolucja w świecie islamskim”  Ta niewielka rozmiarowo i objętościowo lektura   dla zwykłego laika, słabo zorientowanego  w polityczno- religijno-społecznych meandrach  tej części  świata, stanie się ona  prawdziwą kopalnią wiedzy  o  państwach oraz ważnych (również dla nas)  wydarzeniach,  które przez wiele miesięcy nie schodziły z medialnych czołówek.

Autor charakteryzuje nam poszczególne kraje (Tunezja, Egipt, Libia, Jemen, Syria, Bahrajn, w mniejszym stopniu również inne) które objęte zostały  rewolucyjnym wrzeniem, przybliżając niektóre aspekty  ich złożonej  historii i  obecnej, skomplikowanej  sytuacji wewnętrznej. Opisuje głównych aktorów  dramatu, zarówno za strony  dyktatur jak i opozycji,  oraz szereg bezpośrednich i pośrednich przyczyn  które doprowadziły  do takiej eskalacji zdarzeń.  Dużo miejsca poświęca zwłaszcza tym  państwom w których  procesy te miały  najbardziej dynamiczny i krwawy przebieg  (Egipt, Libia oraz  Syria w której ów społeczny wybuch przerodził się w wyniszczającą i destabilizującą wszystko wokół,  wojnę domową)

Jörg Armbruster szczególną  uwagę (i słusznie) zwraca na ogromną rolę jak odegrały współczesne środki  komunikacji, zwłaszcza internet i  media społecznościowe, dzięki którym  przebieg oraz  prawda ( naoczna i  nie zmanipulowana)   trafiała  bezpośrednio do mediów i rządzących elit. Stały się one dla walczących o swoje prawa demonstrantów i działaczy, swoistym oknem na świat,  które pokazywało i uzmysławiało im jak wygląda  życie i  swobody demokratyczne w innych krajach.

 „Arabska wiosna rozpoczęła się dzięki internetowi. To w zasadzie nie miało prawo się zdarzyć w kraju z 40 procentowym analfabetyzmem [Egipt-JN]. A jednak Facebook, Twitter i SMS-y w krótkim czasie doprowadziły do obalenia tyrana”.

Żeby nie było jednak tak różowo,  znajdziemy tu również, poparte licznymi  przykładami, oskarżenia zachodnich rządów  o to, iż w imię swoich partykularnych interesów,  przez lata , przymykały oko na korupcję i łamanie w tych krajach praw człowieka,   czerpiąc z tego bardzo wymierne, polityczno-ekonomiczne,  korzyści. 

W każdej  książce zajmującej problematyką Bliskiego Wschodu i Maghrebu nie sposób uciec od pytań,  i tu pojawiają się one również,  o gotowość krajów i społeczeństw arabskich  na wdrożenie i akceptacje  procesów  demokratycznych. Niestety i  trzeba to otwarcie przyznać,  konkluzje i wnioski które wynikają z treści tej lektury   nie są w tym względzie optymistyczne….

„Największą przeszkoda jest sam islam, ta totalitarna religia, która nigdy nie doświadczyła oświecenia, ale definiuje politykę, życie codzienne i każdą sferę życia wiernych. Tak więc pluralistyczna demokracja u tak motywowanych religią ludzi nie ma żadnych szans. Islam i demokracja się wykluczają”

 „Arabska wiosna” Jörga Armbrustera nie jest książką historyczną, w dosłownym rozumieniu tego słowa, lecz raczej reporterskim  zapisem   wydarzeń,  wspartych mocno ugruntowaną wiedzą (nierzadko uzyskaną z tzw. pierwszej ręki) i charakterystycznym,  dziennikarskim stylem. W sposób bardzo ciekawy,  zrozumiały i łatwo przyswajalny dla wszystkich, przybliża nam obraz  i problematykę  „arabskiej wiosny”, która chcemy tego czy nie,  miała  i ma nadal znaczący wpływ na to jak Europa i Świat wyglądają obecnie.

W publikacji   zabrakło mi trochę zdjęć oraz mapek,  które   byłyby uzupełnianiem zawartych w niej faktów ale  to tylko szczegół, który nie obniża, bynajmniej, jej walorów poznawczych. Zdecydowanie polecam.

Adam Przechrzta zwrócił moją uwagę znakomicie napisanym cyklem o losach pułkownika GRU Aleksandra Rozumowskiego ( „Demony Leningradu”, „Demony wojny”), którym udowodnił że jest pisarzem, który jak nikt inny, potrafi łączyć prawdziwe, historyczne wydarzenia i zjawiska,  ze światem literackiej fikcji i fantazji. Zastawiać  twarde, surowe, brutalne realia epoki  z zupełnie irracjonalnym światem magii i wiedzy tajemnej. Tak też sprawa ma się w odniesieniu do jego najnowszej powieści, zatytułowanej „Adept”,  której fabuła i akcja przenosi nas do dwudziestowiecznej Warszawy (i nie tylko) okresu zaborów,  gdzieś w przededniu zbliżającej się, wielkimi krokami, I wojny światowej. Miasta wciąż niepokornego, niespokojnego, z trudem i niechęcią znoszącego rosyjską okupacje. W którym kultywuje się pamięć narodowych powstań,  bohaterów,  gdzie nadal nieprzerwanie  tli się iskierka buntu, a zamachy i zbrojne akcje, dokonywane przez bojowców Polski Partii Socjalistycznej, powodują iż carscy urzędnicy nie mogą spać spokojnie.

 Ale jest w naszej stolicy coś jeszcze, co powoduje iż napięcie i wszechogarniający niepokój i  groza  nie opuszcza jej mieszkańców, bez względu na narodowość, status społeczny i polityczne zapatrywania.

To tzw. Enklawa, powstała w niezrozumiały sposób (podobnie jak w Moskwie i Petersburgu)   mroczna i szalenie niebezpieczna dzielnica, która stała się siedliskiem wszelkiej maści przerażających istot i bytów. Zabezpieczona wprawdzie,  wykonanymi ze srebra ochronnymi  barierami,  które jednak, jak się okazuje,  nie zawsze spełniają swoją role, doprowadzając do tego iż niebezpieczeństwo staje się coraz bardziej realne …

„-Enklawa żyje-odparł alchemik cicho-istnieje mnóstwo mniej i bardziej prawdopodobnych teorii na temat jej powstania i właściwości, ale to domena naukowców oraz   filozofów. Może teologów…W praktyce należy ją traktować jak teren łowiecki, obszar, na którym przebywają naprawdę groźne zwierzęta”.

„Wyglądała jak kobieta, choć błękitnawy odcień jej skóry świadczył wyraźnie, że nie należy do żadnej znanej rasy. Była naga, lecz jej widok nie wzbudzał erotycznych skojarzeń, jedynie uczucie obcości i strach. Paraliżujący strach. Wyśpiewała coś wysokim, podobnym do dźwięku fletu, głosem i Matuszkin runął na podłogę, bluzgając krwią z ust i nosa.”

 To właśni owa enklawa,  spowoduje iż niespodziewanie skrzyżują się losy polskiego alchemika  Olafa Rudnickiego oraz  Aleksandra Samarina, wysoko postawionego rosyjskiego oficera ( i specjalnego wysłannika imperium), których  wspólne zagrożenie   zmusi do ścisłej  współpracy.

 Autor po raz kolejny zaskakuje  świeżością pomysłu, nieszablonowością  i łamaniem stereotypów,  dzięki czemu lektura  zdecydowanie wyróżnia  się  wśród licznych pozycji tego gatunku. Przemyślana,  spójna i ciekawie skonstruowana intryga, wyraziści, choć niejednoznaczni bohaterowie (niemal każdy z nich ma swoje sekrety) oraz trudny jest do przewidzenia finał,  spowoduje iż czeka nas kilka wieczorów naradę godziwej  rozrywki .  

Na szczególne podkreślenie zasługuje, wielobarwny a przy tym bardzo   sugestywnie i plastycznie oddany  obraz Warszawy czasów zaborów w której przeplatają się losy rosyjskiej arystokracji, polskiej inteligencji i mieszczaństwa,  biedoty, kryminalnego półświatka, polskich organizacji niepodległościowych oraz  rożnych rosyjskich  formacji wojska,  policji i tajnych służb (niesławna Ochrana).

„Adept” to pozycja obowiązkowa dla wszystkich miłośników twórczości Adama Przechrzty oraz tych wszystkich,   którzy chcą, po prostu, poznać świetnie napisaną historię, osadzoną w sensacyjno –wojennej  scenerii z początków poprzedniego wieku. Z niecierpliwością czekam na kolejny tom.

„Jeśli się czegoś boję, to nie śmierci a życia. Boje się pierwszego dnia po wojnie”. 

 Na nasz księgarski rynek trafiła ostatnio najnowsza publikacja „Ośrodka Karta” wchodząca w skład bardzo ważnego, z historycznego i poznawczego punktu widzenia,  cyklu „Świadectwa XX wieku”, zatytułowana „Miedzy światami. Dziennik Andersowca 1939-1945”, autorstwa  Edwarda  Herzbauma.

 Jest to lektura szczególna, z co najmniej dwóch powodów. Po pierwsze, dlatego iż zapiski naszego bohatera  nie powstały z myślą o druku (odnalezione zostały przypadkowo, po czterdziestu latach od ich powstania, przez jego córkę Katarzynę)  przez co ich autentyczności, wiarygodność jest zupełnie bezdyskusyjna i nieukierunkowana w żadnym razie przez wydawniczy rynek i czasowe, polityczno – społeczne,  naleciałości (co często, w tego rodzaju literaturze, ma miejsce).  Po drugie, są one bardzo osobistym, indywidualnym zapisem przeżyć autora, pozbawionym szerokiego historycznego kontekstu (pojawia się on naprawdę bardzo sporadycznie) dzięki czemu łatwiej jest nam wczuć się  w jego życiową sytuację  i zrozumieć targające nim wątpliwości i emocje.

To unikalne historyczne świadectwo, obrazujące nam dramat jednostki w starcu z totalitaryzmem  (zarówno niemieckim jak i sowieckim) oraz ogromne spustoszenie  jakie powoduje w ludzkiej świadomości, sposobie postrzegania  i systemie wartości,  wojna i wszystkie jej konsekwencje.

Wojna, która brutalnie wyrywa młodego człowieka ze znanej mu, bezpiecznej rzeczywistości, niszczy marzenia, plany na przyszłość, kaleczy psychicznie i emocjonalnie, oferując mu w zamian obcy, obdarty ze złudzeń świat,  którego nie chce, którego nie rozumie, do którego potrafi się wprawdzie przystosować lecz w którym nie potrafi się odnaleźć. Owo uczucie zagubienia będzie nam towarzyszyć  w całej tułaczce Edwarda  Herzbauma po wojennych drogach i bezdrożach,   poczynając od wojny obronnej 1939 roku, próbę przedarcia się na Zachód do powstającej we Francji Armii Polskiej, aresztowanie przez NKWD w 1940 roku, katorgę w sowieckim łagrze na  zaciągnięciu się do armii Andersa (na mocy układu Sikorski – Majski) w ZSRR   i  całym bojowym szlaku II Korpusu  kończąc.

Ma więc autor o czym opowiadać na kartach dzienników (nie zawsze, z rozmaitych przyczyn, pisanych regularnie)  i czyni to,  utrwalając na  papierze  obrazy odwiedzanych miejsc, napotkanych na życiowej drodze ludzi  oraz wydarzenia czy zjawiska, których jest uczestnikiem albo świadkiem. Często też wkradają się  głębokie  przemyślenia i refleksje (dotyczące teraźniejszości  i przyszłości) oraz pewna wyraźna filozoficzna nuta.

„Za co oni tu leżą? Żaden z nich nie lubił szumnego gestu, wzniosłych słów, po prostu szli swoja drogą… Więc dlaczego? Łatwo powiedzieć: „Płacili za sławę!” albo „Polegli, by stworzyć legendę!” Ale oni nie chcieli legendy i stworzyli ją dla nas nie dla siebie. Ponurą legendę o Cassino. Nie znam się na polityce, nie rozumiem się na patriotyzmie, ale widzę jedno – straszną, niepowetowaną i niemożliwą do naprawienia krzywdę ludzką”. ( cmentarz wojenny w Acquafondata, 3 czerwca 1944)

 Największe ważenie (przynajmniej na mnie) robi przerażający okres  pobytu w radzieckim  łagrze i owej cienkiej linii, jaka w tym piekle na ziemi ,  oddzielała  człowieczeństwo  od zezwierzęcenia.

 „Można oczywiście nie wierzyć, że w baraku gdzie śpimy jest poniżej 15 stopni Celsjusza albo że chodzę ciągle w swoich podartych spodniach, dziurawej na plecach kufajce – i niczym więcej. Myślicie, że w listopadzie w Rosji nie można chodzić w dziurawych półbucikach bez skarpet i onucy? Zapewniam że można. A ciągle skacząc da się nawet uniknąć poważniejszych odmrożeń. Ale czy możecie sobie wyobrazić, jak się człowiek czuje? Jak zimno jest zawsze i w dzień i w nocy, w robocie i w kolejce po jedzenie, w baraku, gdy skuleni i drżący leżymy na pryczach. Nie wiem ile z nas już zginęło. Wiem że z moich znajomych nie widuje już nikogo”.

 „Czasem jeszcze dziś wydaje mi się to wszystko niemożliwym, niepokojącym absurdem. Skąd ja się tu wziąłem, w zaśnieżonym  lesie, z bosymi nogami w śniegu, obszarpany, brudny, zawszony, od tygodni nieumyty? Jak to możliwe, by zginać tu, o tysiące kilometrów od świata? Nie mogę zdobyć się na wysiłek woli, który jest potrzebny, żeby zrozumieć zimną,  naga prawdę – że tu właśnie jest kres wędrówki”.Tragiczne losy Edwarda  Herzbauma są odbiciem, wypaczonych przez  dziejowa zawieruchę,  losów   tysięcy podobnych mu młodych Polaków,  którym wydarzenia II wojny światowej  i tzw. pojałtański ład wywróciły  świat i życie do góry nogami,  na zawsze odciskając na nich swe  piętno. Dzienniki te są ważnym, szczerym, pisanym na gorąco, bez zbędnego  patosu i   bohaterszczyzny, świadectwem tego jak potworna jest wojna  i jak wielu musimy dokonać starań,  aby jej groza nigdy już nie powróciła. Myślę że jest to jedno z ważniejszych przesłań, które możemy odnaleźć w tej książce. Zdecydowani polecam.