Jarek i Agnieszka Nelkowscy – nałogowcy literaccy

Postać Mieszka I naszego pierwszego historycznego władcy i faktycznego twórcy polskiej państwowości (niczego oczywiście nie ujmując jago znakomitym przodkom: Siemowitowi, Lestkowi i Siemomysłowi)  bez wątpienia jawi się w naszej historiografii jako osobowość nietuzinkowa, wybitna i obdarzona horyzontami daleko wykraczającymi poza czasy mu współczesne i własne dziedzictwo. Ginące w pomrokach dziejów czasowe ramy dotyczące jego panowania (oraz czasów je poprzedzających), wydarzeń, faktów czy losów poszczególnych postaci owocują tym że niestety nie znajdujemy  pełnego ich odzwierciedlenia w tekstach źródłowych co  daje możliwość rozmaitych nadinterpretacji i czasem zgoła fantastycznych hipotez i teorii.

Nie dzieje się tak jednak w przypadku Jerzego Strzelczyka  i prezentowanej to książki zatytułowanej „Mieszko I”, będąca pierwsza odsłoną (bardzo udana zresztą) mającego ukazać się cyklu „Poczet Władców”, przybliżającego nam ważne a czasem wybitne postacie z areny naszych dziejów.

Autor w sposób niezwykle staranny, przemyślany i podparty gruntowną merytoryczną wiedzą kreśli nam obraz tego władcy na tle głębokiego historycznego  rysu wczesnośredniowiecznej rzeczywistości w jej rożnych, niekiedy bardzo skomplikowanych, formach: politycznych, etnicznych, gospodarczych, religijnych, światopoglądowych, militarnych i wielu innych… Czyni to w oparciu o najnowsze osiągnięcia archeologiczne oraz wnikliwą analizę wszelkich  dostępnych materiałów. Dotyczy to min: tekstów niemieckiego mnicha z klasztoru w Korbei Widukinda, biskupa marserburskiego  Thietmara, zapisów żydowskiego podróżnika Ibrahima ibn Jakuba, tzw. Roczników Jordana – Gaudentego, kronik Galla Anonima i Jana Długosza.  W oparcie o te (i inne) materiały oraz właściwą, rzeczową  i odmitologizowaną ich  interpretacje pokazuje  nam autor fascynujący i zróżnicowany (chociażby plemiennie)  świat naszych słowiańskich przodków, poszczególne etapy scalania i krystalizowania się państwowej jedności,  niełatwe próby krzepnięcie narodowej tożsamości, szereg problemów natury zewnętrznej i wewnętrznej, czynniki które zdecydowały o przyjęciu chrześcijaństwa, ślub z czeską księżniczka Dobrawą i stopniowe z całą pewnością niełatwe procesy chrystianizacji. Poznamy kulisy  politycznych decyzji Mieszka I  na arenie międzynarodowej  (stosunki z Cesarstwem,) tworzenie  się  zrębów długofalowej polityki związanej z ugruntowaniem swojej pozycji, ułożeniem stosunków z sąsiadami, zdławieniem zagrażających jego przywództwu rozmaitych ruchów odśrodkowych oraz ekspansją terytorialną, ekonomiczną i religijną.

Całość publikacji Jerzego Strzelczyka  podana jest w niezwykle ciekawej, interesującej i pobudzającej wyobraźnie popularno-naukowej formie, skierowanej do szeroko grona czytelników w rożnym  wieku i różnym poziomie historycznej wiedzy. Myślę iż  spełni oczekiwania wszystkich miłośników naszej historii a zwłaszcza tych zakochanych we wciąż jeszcze skrywającej moc rozmaitych tajemnic tematyce wczesnośredniowiecznej. Z czystym sercem polecam, nie mogąc się doczekać kolejnych tomów.

 „Bez względu na to, że znajdują się wśród nich kobiety, dzieci i chorzy, jakkolwiek tragiczne będą środki tej eksterminacji, bez słuchania głosu sumienia należy położyć kres ich egzystencji”.

Znany nam wszystkim złowieszczy termin ”ostateczne rozwiązanie” wbrew pozorom  nie powstał jako element zbrodniczej nazistowskiej ideologii skierowanej przeciwko ludności pochodzenia żydowskiego. Powstał w 1915 roku kiedy to pod skrajnie nacjonalistycznymi hasłami (panturkizmu) państwo tureckie postanowiło pozbyć się liczącej ponad dwa miliony społeczności ormiańskiej, wszelkimi możliwymi sposobami (od których nawet po latach ciarki przebiegają po plecach) dokonując jej fizycznej eksterminacji.

„Zatrzymanych topiono, spychano w przepaści górskie, przybijano podkowy końskie do stóp, palono lub zakopywano żywcem. […] do końca 1915 roku ok. pół miliona ludzi wypędzono na Pustynie Syryjską, gdzie ginęli pozbawieni wody i schronienia od słońca”.

Szacuje się że w wyniku tych działań na terytorium tureckim pozostało jedynie około 150 tysięcy osób pochodzenia ormiańskiego. To historia jak z koszmarnego snu (takiego naprawdę przerażającego) przemilczana przez państwa i narody (Turcja była i jest bardzo cennym i ważnym sojusznikiem) i tylko niektórzy badacze i pisarze od czasu do czasu dobijają się o pamięć pomordowanych i prawdę o tych strasznych wydarzeniach.. Dotyczy to również prezentowanej tu powieści Franza Werfela „Musa Dah”  która oparta jest na  jednym z ważniejszych epizodów tego krwawego okres. Opowiada historie Gabriela Bargadiana, Ormianina, byłego oficera tureckiej armii który w obliczu zaistniałej dramatycznej sytuacji prowadzi  kilku tysięcy swoich pobratymców do wiosek wokół tytułowej góry Masa Dagh (góra Mojżesza)  gdzie przez kilkadziesiąt  dni będą bohatersko odpierać zmasowane ataki sił wrogiej armii, walcząc o życie swoje i swoich najbliższych.

Książka mimo szokującego i nieznanego większości przesłania jest świetnie  i niezwykle plastyczne napisana (co widoczne jest szczególnie w  opisach  wielobarwnej i wielokulturowej mozaiki tego rejonu), nosi w sobie ogromny ładunek emocjonalny który oddziałuje na czytelnika  i przyczynia się do  bardzo osobistego odbioru tego tekstu. Dzięki niemu znacznie wzrośnie  nasza wiedza o tych straszliwych czasach, wydarzeniach i przemilczanym na międzynarodowej arenie ludobójstwie które stało się udziałem narodu ormiańskiego. 

 „Wybitna inteligencja, jak można wnosić wyjątkowy spryt. Najlżejsza aluzja chwytana momentalnie i rozumiana właściwie. Fenomenalna pamięć.[…] Ma się wrażenie że nie ma na terenie Polski, Rosji, Niemiec, Anglii czy Francji  człowieka odgrywającego jakakolwiek rolę polityczną o którym nie posiadał by wyczerpujących wiadomości”.

  To historia jednej z najdziwniejszej i chyba najbardziej tajemniczej postaci Polski XX wieku. Opowieść o nim jest tak nieprawdopodobna, pełna sekretów, zagmatwana  przemilczana, oparta na kłamstwie, mistyfikacji, dezinformacji, ukrywaniu faktów iż aż trudno uwierzyć że dotyczy jednej osoby.  Co jakiś czas przewija się w rozmaitych, mniej lub bardziej ugruntowanych historycznie publikacjach, zwłaszcza tych, dotyczących  działalności rozmaitych służb specjalnych na terenie naszego kraju (by wymienić  Henryka Piecucha) Kim więc tak naprawdę był  Józef Mützenmacher (to chyba jedyna rzecz którą wiemy o nim na pewno,) vel Karol Redyk, vel Jan Alfred Reguła, vel Józef Kamieński, vel Jan Berdych, vel Jan Roszkowski vel…? Przedwojennym komunistycznym działaczem i autorem „Historii Komunistycznej Partii Polski”? Tak. Agentem sanacyjnej policji politycznej, zajmującej się zwalczającym inspirowanego ze Wschodu ruchu robotniczego? Zdecydowanie. Działaczem polskiego państwa podziemnego w okresie hitlerowskiej okupacji? Oczywiście. Agentem Gestapo? Bezsprzecznie? Współpracownikiem radzieckich służb specjalnych? Naturalnie. Wywiadu angielskiego? Prawdopodobnie. Powojennym polskim działaczem związkowym? Z całą pewnością. Czy został zabity jak sądzi większość komunistycznych aktywistów przez sanacje w 1933 roku. Dziś wiemy że była to mistyfikacja. Czy uciekł do Czechosłowacji przed wyrokiem sądu kapturowego skazującego go na śmierć za zdradę? Czy zmarł na gruźlicę w 1947 roku skoro jego grób na cmentarzu Bródnowskim w Warszawie jest pusty? Czy może bliższe prawdy są relacje ludzi którzy twierdzą że w latach sześćdziesiątych widzieli go w Izraelu ( z pochodzenia był Żydem).

„On na pewno był współpracownikiem Gestapo. Ale czy czynił to na polecenie wywiadu radzieckiego tego nie wiem. W służbach radzieckich były różne grupy. Trudno powiedzieć dla kogo on tak naprawdę pracował”

Na te i wiele innych pytań odpowiedzi znajdziemy w znakomitej publikacji Bogdana Gadomskiego zatytułowanej „Biografia agenta”. Autor podjął się iście tytanicznej pracy ( wystarczy spojrzeć na bibliografię) próbując odkryć i zgłębić zagadkę tego człowieka, krok po kroku, od lat najmłodszych prześledzić jego burzliwe, sekretne, skomplikowane losy i kolejne wcielenia. Opiera się przy tym na wszelkich dostępnych mu materiałach archiwalnych: polskich, niemieckich, radzieckich. Dokumentach, zeznaniach, relacjach świadków  (rodziny i współpracowników) oraz śledztwie  przeprowadzonemu w 1946 roku.  przez nasze rodzime Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego na bezpośrednie zlecenie  Władysława Gomółki.  Próbuje poskładać w całość (na tyle na ile  jest to oczywiście możliwe) dzieje tego agenta, odkryć dla kogo tak naprawdę  pracował, rozwiązać niewyjaśnione i niewygodne fakty z jego życia, wydarzenia w których brał udział, oddzielić prawdę od mitu, prawdziwy życiorys od zręcznej politycznej manipulacji.

 „[…] był to osobnik o niezwykłej inteligencji, bezwzględny, niebezpieczny, nie wąchający się w użyciu każdego środka dla osunięcia przeszkód i dotarcia do celu”

Pisarz kreśli przy tym brutalny i cyniczny obraz służb specjalnych, zarówno naszych ( sanacyjnych i komunistycznych) jak i obcych oraz mechanizmy ich funkcjonowania ta rożnych płaszczyznach. Lektura uzupełniona jest dodatkowo niezmiernie ciekawymi z poznawczego punktu widzenia  zdjęciami, fotokopiami dokumentów oraz licznymi aneksami w sposób bezpośredni odnoszącymi się do tematu jak np: fragmenty napisanej przez Józefa Mützenmachera  „Historii Komunistycznej Partii Polski” czy szczególnie interesującej relacji z przesłuchania Stefana Łęckiego przedwojennego Nadkomisarza Policji Politycznej zajmującego się rozpracowywanie i zwalczaniem ruchów komunistycznych II Rzeczypospolitej. 

Książka Bogdana Gadomskiego „Biografia agenta” to znakomita i unikalna pozycja dla wszystkich interesujących się historią Polski rozpatrywaną w aspektach które rzadko odnajdujemy w literaturze . Naprawdę polecam.