„Gomułka był polskim komunistą i uważał się za architekta polskiej politycznej i społecznej transformacji(…) Ci, którzy podchodzą do historii Polski z otwartą głową, dowiedzą się bardzo wiele na temat tego jak, wówczas, wyglądało rządzenie Polską i na jakich opierało się zasadach. Ci, którzy podzielają(…) opinie że wszyscy, będący wówczas u władzy, byli zdrajcami i sowieckimi agentami prawdopodobnie nie dowiedzą się niczego, ponieważ nie zaakceptują mojego podejścia humanizującego Gomułkę”
Jeden z najbardziej cenionych przeze mnie historyków (niestety, już nieżyjący) prof. Paweł Wieczorkiewicz w jednej z audycji radiowech wyraził opinie, iż pośród wszystkich polskich komunistycznych przywódców, co do których nasze opinie są (i powinny być) zdecydowanie jak najbardziej negatywne, jedynie w postaci Władysława Gomułki można dostrzec jakiś szlachetniejszy rys. Zdanie to zaintrygowało mnie na tyle iż postanowiłem wzbogacić swoją wiedzą odnośnie tego polityka i jego życia.
Sama, zresztą, osoba Władysława Gomułki – wieloletniego działacza komunistycznego, związkowego a później partyjnego przywódcy (najpierw Polskiej Partii Robotniczej a później Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej) mimo upływu dekad nie przestaje ciekawić czy nawet fascynować kolejnych pokoleń historyków i badaczy naszych dziejów najnowszych. Wraz z pojawiającymi się, coraz częściej, rzetelnymi opracowaniami dotyczącymi jego osoby i czasów (nie obciążonych czy zmanipulowanych ideologicznie, jak miało to miejsce w dobie PRL-u ) nasza wiedza o tym ważnym ale i kontrowersyjnym I sekretarzu zdaje się być coraz pełniejsza. Skutkuje to, naturalnie, tym iż możliwe staje się (przynajmniej w jakiejś części) rozwikłanie niektórych wątków z jego bujnego życiorysu oraz poznanie motywów, którymi kierował się podejmując decyzje przez lata kształtujące obraz Polski i jego obywateli. Z pamiętników, relacji syna, Ryszarda Strzeleckiego czy wspomnień współpracowników i partyjnych towarzyszy (Józef Tejchma, Stanisław Kociołek, Edward Ochab, Stanisław Staszewski i inni) sporo dowiedzieliśmy się również o jego życiu prywatnym i cechach charakteru.
W nurt ten wpisuje się najnowsza książka, profesor historii powszechnej w London School of Economics, Pani Anity Prażmowskiej zatytułowana „Władysław Gomułka”, która w sposób bardzo interesujący oraz przystępny dla czytelnika (podparty przy tym gruntowaną, merytoryczną wiedzą) przybliża nam jego sylwetkę, odsłania kulisy zawrotnej partyjnej kariery oraz wyjaśnia wciąż jeszcze mało znane fragmenty jego skomplikowanej biografii.
Ukazuje drogę jaka przeszedł Władysław Gomułka od mało znanego, lokalnego działacza związkowego i członka nielegalnej Komunistycznej Partii Polski (wielokrotnie aresztowanego za działalność antypaństwową) po same szczyty władzy, najpierw w okresie II wojny światowej a później w powojennej rzeczywistości (po kilku latach uwięzienia i szykan ze strony dotychczasowych towarzyszy, inspirowanych przez radzieckie czynniki decyzyjne) wyniesiony na fali październikowych zmian 1956 na stanowisko I sekretarza PZPR.
Zagłębiając się w lekturę trudno oprzeć się wrażeniu iż autorka próbuje trochę odmitologizować (zwłaszcza z tej najczarniejszej legendy) trochę jego postaci, pokazać go jako człowieka wielkich polityczno –społecznych nadziei, próbującego wybrać własną drogę do socjalizmu, prowadzić niezależną od Wielkiego Brata politykę (na ile było to możliwe w takiej, a nie innej, politycznej konstelacji), którego więzili zatwardziali stalinowcy (próbując wplątać go w międzynarodowy spisek, co zapewne skończyłoby się pokazowym procesem i zapewnię śmiercią, jak miało to miejsce w innych krajach bloku wschodniego). Ukazać go jako człowieka niezwykle pracowitego, uczciwego, skromnego (czasami aż do przesady), nie dbającego o osobiste bogactwo, luksusy przynależne elitom władzy czy splendor wynikający z zajmowanej pozycji. I jest w tym (jak wiemy z różnych relacji i wspomnień) sporo prawdy i na tym polu zdecydowanie wyróżniał się na tle całej, partyjno-państwowej nomenklatury. W myśl jednak starego przysłowia iż jedna jaskółka wiosny nie czyni, musimy spojrzeć na jego życiorys w znacznie szerszym kontekście, pamiętając o tym iż z racji swojej wysokiej pozycji we władzach komunistycznych oraz rozmaitych funkcji z tym związanych jest bezpośrednio i pośrednio odpowiedzialny za brutalne wprowadzenia w naszym kraju tzw. dyktatury proletariatu, krwawą rozprawę z podziemiem niepodległościowym, bezwzględne niszczenie partii opozycyjnych (szczególnie PSL-u), oraz szeregu innych działań, mających na celu utrwalenia w Polsce sowieckiego modelu państwa i jego zbrodniczej ideologii. Książka, oprócz wątków typowo biograficznych kreśli również szerokie historyczno-polityczne tło epoki (odnoszące się zarówno do okresu II Rzeczypospolitej, hitlerowskiej okupacji jak i dramatycznego, tragicznego dla nas okresu po jej zakończeniu) opisując mechanizmy władzy i procesy decyzyjne, wpisane w zmieniające się wewnętrzne i zewnętrzne uwarunkowania oraz indywidualne i frakcyjnych rozgrywki w łonie samej partii.
Mnie osobiście, najbardziej zainteresowały te fragmenty życiorysu Gomułki, o których wciąż wiemy stosunkowo niewiele: nielegalna działalność w dwudziestoleciu międzywojennym, pełne zagadek przywództwo w PPR, odsunięcie od władzy przez Bolesława Bieruta, kulisy jego upadku czy wciąż budzący kontrowersje rozkaz użycia broni przeciw robotnikom w Grudniu 1970 roku.
Pisarka, oprócz własnych badań nad postacią, oparła się w dużej mierze na pamiętnikach swojego bohatera, choć obiektywnie przyznaje iż nie wszystkie (chociażby ze względu na czasową perspektywę) zawarte tam treści muszą w pełni odpowiadać rzeczywistości. Myślę iż doskonałym uzupełnieniem byłoby sięgniecie do znakomitych publikacji Jerzego Eislera „Siedmiu wspaniałych” czy Sławomira Centkiewicza „Polska Partia Robotnicza. Droga do władzy 1941-1944 ” – ale to tylko taka dygresja, która nie zmienia mojej, wysokiej opinii o tej książce.
Lektura Anity Prażmowskiej „Władysław Gomułka” bez wątpień zadowoli tych wszystkich, którzy chcą wyjść poza ramy wiedzy, którą nabyliśmy w szkołach lub dociera do nas, w wersji szczątkowej, z rożnych programów publicystycznych i edukacyjnych. Myślę ze warto zmierzyć się z sylwetka polityka, który wywarł tak wielki wpływ na kształt i wizerunek naszego kraju. Zdecydowanie polecam.
