Jarek i Agnieszka Nelkowscy – nałogowcy literaccy

 Należę do pokolenia którego życie przypadło (na szczęście) na schyłek epoki PRL-u  i nasze osobiste doświadczenia dotykające istoty tego systemu są na tyle znikome i fragmentaryczne (co oczywiste, byliśmy dziećmi)  iż wiedze o nim czerpaliśmy głównie z relacji i opowiadań naszych ojców czy dziadów. Dziś, dysponując już większą historyczną wiedzą i własnym bagażem życiowych doświadczeń, mamy możliwość zupełnie inaczej spojrzeć na lata 1945-1989. Coraz częściej jednak, ze zdziwieniem a niekiedy z budzącym się zażenowaniem dla ludzkiej ignorancji i głupoty, słyszę głosy próbujące wybielać i zakłamywać prawdziwy obraz totalitarnego PRL-u.

Książka Iwony Kienzler  „Życie w PRL-u” pozwala nam w bardzo przystępnej, popularnonaukowej i skondensowanej formie przypomnieć (zwłaszcza młodemu pokoleniu), najważniejsze wydarzenia tego ponurego okresu, obejmujące szeroką gamę zagadnień i zjawisk.  To przekrojowe, choć ze względu na rozmiar bardzo powierzchowne, spojrzenie na lata komunistycznej dyktatury (przyznam się szczerze, że w kilku miejscach aż prości się o bardziej wnikliwe podejście do tematu, czy sprawdzenie wiarygodności poszczególnych faktów np: dotyczących śmierci Bolesława Bieruta po XX Zjeździe KPZR) obejmujące  oprócz wydarzeń  czysto historycznych,  również szereg ważkich aspektów natury politycznej, ekonomicznej, społecznej, ideologicznej, kulturowej  i obyczajowej, przeplatanych śmiesznymi anegdotami, polityczną satyrą ( niekiedy gorzką) i ulicznym humorem, charakterystycznym dla różnych etapów i przejawów nowej władzy.

Amerykański dziennikarz pyta Polaka:

-Jaki jest wasz stosunek do ZSRR?

– Bardzo dobry-słyszy w odpowiedzi- My dajemy im zboże, a oni biorą nam cukier.

 „Obowiązuje zakaz kąpieli w Bugu, bo gdyby ktoś zaczął tonąć  i machać rękami, Sowieci mogliby pomyśleć że są wzywani na pomoc”.

Zawarty w lekturze ciąg historyczno-politycznych wydarzeń, ułożony jest w porządku chronologicznym,  będącym odzwierciedleniem owego  systemu rządów  oraz  zmian zachodzących w relacjach państwo –naród,  na przestrzeni dekad i lat w ramach gwałtownie zmieniających się uwarunkowań wewnętrznych i międzynarodowych. Począwszy od osławionego już w manifestu PKWN  i  instalowania się w Polsce się nowych, polsko sowieckich władz, poprzez  referendum a później wybory w 1947 roku, tzw. okres stalinowski,  lata łagodzenia politycznego kursu po śmierci Józefa Stalina, pełnego nadziei Październik 1956 roku i dojście do władzy Władysława Gomółki, tragiczny rok antysemickich wystąpień   w 1968 roku, erę gierkowską, aż po upadek komunistycznych rządów.

Wyraźnie zarysowana jest  tu  metodologia sprawowanej władzy: bezwzględna walka z podziemiem niepodległościowym (AK, NSZ, WiN), brutalne tłumienie wszelkich opozycyjnych przejawów, pokazowe procesy, skrytobójcze mordy, więzienia (znęcanie się psychicznie i  fizyczne nad osadzonymi), walka z kościołem katolickim, wszechwładna cenzura, wywłaszczanie, masowa inwigilacja, niszczenia własności prywatnej, reglamentacja towarów i ogólna bieda, brak wolności słowa i wiele innych, zupełnie karygodnych  zjawisk tego okresu. Niektórym z nich, jak cenzurze, centralnemu planowaniu, socrealizmowi  poświęca autorka osobne rozdziały.

Oczywiście, zaraz mogą podnieść się głosy że w omawianym okresie zrobiono również wiele dobrego: odbudowano kraj (zwłaszcza stolice) po zniszczeniach II wojny światowej, zlikwidowano analfabetyzm i przepaści klasowe,  zapewniono ogólny dostęp do oświaty i służby zdrowia itd. Ale czy wolne, demokratyczne rządy nie dokonałoby tego? Z całą pewnością tak, a wsparte dodatkowo amerykańskim Planem Marshalla, z którego skorzystała  Europa Zachodnia postawiły by nasz kraj na nogi o wiele szybciej, zapewniając jego mieszkańcom lepszy (nieobciążony ideologicznie) start ku przyszłości…

 Książka Iwony Kienzler  „Życie w PRL-u” ze względu na przystępność formy i treści   jest zdecydowanie pozycją dla tych wszystkich, który po raz pierwszy stykają się z problematyką PRL-u i  która być może stanie się dla nich zachętą do sięgnięcia po poważniejsze i bardziej wnikliwe opracowania dotyczące tej tematyki.

„Nie jesteśmy ukrainofilami. Nie podoba nam się bynajmniej obecny stan rzeczy w społeczeństwie ukraińskim, nie roztkliwiamy się nad historią ukraińską, nie rozrzewniamy się nad obrazem stepu, futoru czy sadu wiśniowego (…). Raczej przeciwnie. Potrafilibyśmy w sposób może bardziej jaskrawy, a zapewne od pewnych ugrupowań ukraińskich bardziej obiektywny, skrytykować sytuację wewnętrzną w społeczeństwie ukraińskim, pracę jego niektórych reprezentantów i instytucji, sens pewnych posunięć”

Dawno nie było już tak doniosłego wydarzenia w najnowszej historii Europy (zwłaszcza naszej jej części)  które by w tak wyraźny sposób zachwiało  mozolnie budowanym przez lata, europejskim systemem  wzajemnego bezpieczeństwa, polską racją stanu i opinią publiczną   jak rozgrywający się na naszych oczach konflikt ukraiński. Dramatyczne  i krwawe wydarzenia na kijowskim Majdanie, upadek rządów Janukowycza, zajęcie Krymu i wybuch zamieszek na wschodzie kraju, które w krótkim czasie przekształciły się w otwarte starcia zbrojne (a w konsekwencji okupację tych terytoriów przez wspieranych przez Moskwę tzw.”separatystów”). Wszystko to podziałało na  światowych i europejskich przywódców jak przysłowiowy kubeł zimnej wody, wyrywając z sennego letargu (do których przywykliśmy w ostatnich dekadach względnej stabilizacji) całe społeczeństwa i narody. Dziś, koszmar naszych dziadów i ojców rozgrywający  się tuż  za naszymi wschodnimi rubieżami,  rozlewa się złowrogim pomrukiem po stolicach, parlamentach i polityczno –wojskowych czynnikach decyzyjnych Wspólnoty Europejskiej (i wśród milionów zwykłych obywateli), budząc ogromne zaniepokojenie a często  i strach, co do najbliższej,  nadchodzącej przyszłości. Mimo licznych prasowych i medialnych  doniesień, przekazów i komentarzy (właściwie nie schodzących z telewizyjnych ramówek), dotyczących postępującej eskalacji wydarzeń w tym regionie, różnych form jakie przybierają i podejmowanych co jakiś czas prób międzynarodowych mediacji, nasza wiedza o samym konflikcie, jego podłożu i głównych jego autorach (z obydwu zwaśnionych stron) jest wciąż bardzo znikoma i fragmentaryczna.

Dużą pomocą w zrozumieniu skomplikowanej, trudnej sytuacji w jakiej znalazł się nasz wschodni sąsiad stanie się dla nas książka Wojciecha Muchy zatytułowana „Krew i ziemia”, będąca wstrząsającym, reporterskim zapisem  tego co  polscy dziennikarze  mieli okazje zaobserwować  i przeżyć podczas dwóch misji,  które odbyli na targanej burzliwymi wypadkami i splamioną krwią ukraińskiej ziemi.

Z tego też, jak sądzę, powodu   konstrukcja tej publikacji jest właśnie dwudzielna.  Część pierwsza, „Krew” – to poruszający i uderzający realizmem opis wydarzeń rozgrywających się na  kijowskim Majdanie i wokoło niego,  podczas protestów  i brutalnych prób jego stłumieni przez Berkut i siły specjalne, wierne jeszcze starej władzy. „Ziemia „-czyli części druga, to z kolei unikalny i szalenie interesujący zapis podróży naszych bohaterów po różnych rejonach ukraińskiego państwa,  już po wydarzeniach w stolicy, biegnącej przez min: Donieck, Bar, Winnice, Równe, Czerniowce, Użgoród i wiele innych ciekawych dla nas miejsc, często związanych z naszą własną, odległą historią  i zamieszkujących je mieszkańców (z niektórymi z nich zetknęli się już wcześniej).

Publikacja, mimo iż nasycona (co oczywiści nieuniknione) dużym ładunkiem emocjonalnych, jest pierwszą w naszym kraju próbą obiektywnego, na tyle na ile w zaistniałej sytuacji jest to możliwe, spojrzenia i przybliżenia czytelnikowi realiów i skomplikowanej  sytuacje wewnętrznej i zewnętrznej w której znalazło się zdestabilizowane ukraiński państwo, zbilansowania dotychczasowej wiedzy o  sytuacji tego narodu w kontekście własnej i międzynarodowej  polityki  (z uwzględnieniem dominującej roli Rosji, Władymira Putina ) i niezbyt optymistycznych prognoz co do zażegnania tej sytuacji . To próba uzmysłowienia polskiemu czytelnikowi jak wyraźnie i głęboko  sięgają podziały w ukraińskim społeczeństwie, jak  różne są oczekiwania jego obywateli  w zależności od regionów z których pochodzą i jak trudno przychodzi im skrystalizowanie na nowo narodowej tożsamości.  To rozgrywająca się na naszych oczach historia ukraińskiej drogi ku demokracji i prawie do decydowania o sobie,  krętych ścieżkach polityczny – dyplomatycznych układów, pozakulisowych  zależności, poświecenia w imię określonych wartości, zdarzaniu się twardych, pragmatycznych  reguł państwowego współistnienia z szumnymi, często populistycznymi, ideami i hasłami. Obraz smutnej rzeczywistość  przeplatany jest idealistycznymi  porywami,  szeregiem podziałów na tle narodowościowym i etnicznym,  różnym pojmowaniu historii i jej zaszłości (szczególnie bulwersujące nas Polaków podejście do Ukraińskiej Powstańczej Armii i Stefana Bandery), stosunkiem do Rosji, USA, krajów nadbałtyckich  i Unii Europejskiej. Tego jak sami Ukraińscy postrzegają swój kraj, jego miejsce wśród innych państw, samych siebie i kierunek przemian jaki powinni obrać w przyszłości. 

To, co bez wątpienia uderza w tej publikacji,  a tym samym czyni ją niesłychanie dla nas interesującą, szczególnie z poznawczego punku widzenia ,to to iż przedstawione w niej fakty i zjawiska odbiegają dość  często od głównego nurtu i sposobu w jaki ukraiński kryzys przedstawiany został i zostaje nadal  w mediach „głównego nurtu”. Autor sięga głębiej, do miejsc i ludzi których na próżno by szukać w środkach masowego przekazu, prze co zarówno same fakty jak i ich  tło są o wiele  pełniejsze, bardziej różnorodne i merytorycznie uzasadnione.

 Książka  „Krew i ziemia”  Wojciecha Muchy, pozwoli nam z całą pewnością spojrzeć szerzej na tok i dramaturgie rozgrywających  się tu wydarzeń  i pogłębić naszą wiedzą o wielu istotnych aspektach ukraińskiego konfliktu, który, chcemy tego czy nie, już  dawno wyszedł poza lokalne i regionalne granice. Polecam.

Już za dwa tygodnie w księgarniach całej Polski pojawi się FUTU.RE – najnowsza powieść Dmitrija Glukovsky’ego, autora kultowego Metra 2033 i twórcy najsłynniejszej postapokaliptycznej serii Uniwersum Metro 2033.

FUTU.RE jest opowieścią o świecie, w którym śmierć została pokonana; badania naukowe, prowadzone jeszcze przez nasze pokolenie, zapewniły kolejnym nieśmiertelność, zatrzymały starzenie się i sprawiły, że ludzkość weszła w posiadanie Graala, poszukiwanego przez nią od zarania dziejów. Ziemię zaludniają wiecznie młode, zdrowe i piękne istoty. Jednak każda utopia ma swoje cienie. Przeludniony świat pęka w szwach. Środki potrzebne do życia muszą być ściśle racjonowane – dotyczy to również mieszkań: Europa, Ameryka, olbrzymie połacie pozostałych kontynentów zostały zabudowane ogromnymi wieżowcami, których najniższe kondygnacje przykryły znany nam świat, a najwyższe sięgają ponad chmury. To w nich, w koszmarnie ciasnych kubikach, gnieździ się ludzkość, zmagająca się z niedoborem środków i legislaturą, która ma utrzymać przeludnienie w ryzach.

FUTU.RE to opus magnum Glukhovsky’ego: niezwykle dojrzała powieść, która oprócz charakterystycznych elementów gatunku science fiction (trzymająca w napięciu, pełna nieoczekiwanych zwrotów fabuła, niezwykle przekonująca wizja świata przyszłości), zawiera coś jeszcze. Autor podejmuje dyskurs o miejscu Boga w świecie, w którym nieśmiertelność jest dostępna dla każdego i poddaje krytyce społeczeństwa Europy i Ameryki, z których każde na swój sposób radzi sobie z cywilizacyjnymi konsekwencjami nieśmiertelności.

Ale FUTU.RE jest przede wszystkim naładowaną emocjami opowieścią o miłości, odkrywaniu własnego powołania i o niezmienności ludzkiej natury, ze wszelkimi pozytywnymi i negatywnymi tego konsekwencjami. FUTU.RE to prawdziwie intensywny opis nowego wspaniałego świata, który sprawi, że czytelnik już od pierwszych stron poczuje jego klimat; oczami Jana Nachtigalla 2T, Nieśmiertelnego, pozna szczegółowo jego blaski i cienie.

Za podsumowanie FUTU.RE Glukhovsky’ego niech posłuży zwrot z czwartej strony okładki: „POKONALIŚMY ŚMIERĆ. I CO DALEJ?”.

Zapraszamy do wysłuchania pierwszego rozdziału powieści FUTU.RE, zatytułowanego „Horyzonty” w mistrzowskiej interpretacji Krzysztofa Banaszyka.

http://bit.ly/future-audio1

“Gdy nad portem zapadł zmrok, dowódca kohorty spoglądał w dół ostrego zbocza ku rzece. Eufrat spowijała rzadka mgła.[…] Na te myśl, centurion Kastor poczuł jeżące mu się na karku włoski. Owinął się szczelnie płaszczem, zwęził oczy w szparki i zapatrzył się na ziemie leżące na drugim brzegu rzeki . To było terytorium Partów”

To już ósma, w kolejności, odsłona losów  dwójki zaprawionych w bojach, rzymskich centurionów II Legionu,   Katona i Marko  wpisana w znakomity rzymski cykl powieści Simona Scarrowa zatytułowany „Orły imperium”.

 Autor konsekwentnie i z niezaspokojonym apetytem wiedzie nas ku kolejnym zbrojnym bataliom,  toczonym przez rzymską armię na rożnych, wciąż zmieniających się, teatrach wojny rozległego  cesarstwa.  Tym razem, zarówno fabuła jak  i akcja powieści toczą się wokół zbrojnej konfrontacji  z potężnym i wpływowym  imperium Partów, zaś zarzewiem konfliktu staje się niewielkie, lecz bogate królestwo Palmiry,  od dawna będące kością niezgody w polityce obu potęg. Podstępne zajęcie pogranicznego  fortu na Eufratem i rzeź rzymskiego garnizonu, staje się kroplą która przechyliła czarę goryczy  i pogrzebała  utrzymujący się jeszcze kruchty i iluzoryczny pokój.

 Książka trzyma solidny poziom poprzednich części cyklu, zarówno jeśli chodzi o aspekty merytoryczne (znajomość historycznych realiów opisywanego okresu,   tutaj dodatkowo wzbogacona  o wiedzę dotycząca Bliskiego Wschodu) jak i typowo literackie. Sprawnie i ciekawie prowadzona narracja, dynamizm sytuacyjny, przemyślane dialogi, łatwość łączenia literackiej fikcji z prawdziwymi wydarzeniami i ogólna spójność powoduje że otrzymujemy ( po raz kolejny) porządną historyczno- przygodową powieść wysokiej  noty, która pochłania nas bez reszty.

 Pozycja ta  jest też niejako kwintesencją tego, czym ekscytowaliśmy się  czytając poprzednie tomy: wielobarwnością i niemal drobiazgowymi opisami miejsc i zdarzeń, kipiącymi od emocji kreacjami bohaterów, pełną niespodzianek i nagłych zwrotów  dynamiczną  akcją, oraz  ukazaniem wojny we  wszelkich możliwych jej krwawych aspektach (oraz specyfikę walk rożnych rodzajów wojsk i narodowości tego regionu) wraz z całą gamą towarzyszach temu uczuć.

Dowódca pierwszy dotarł do wzniesionej na placu barykady z przewróconych wozów i belek. Rąbnął tarczą o wywrócony stragan, potem dźgnął powietrze nad nim włócznią, starając się przyszpilić najbliższego przeciwnika. Mężczyzna odskoczył jednak, schował się za tarczą i wymierzył cios mieczem w drzewce włóczni próbując wytrącić broń z ręki gwardzisty. Tymczasem dowódcę  wsparli z obu stron  greccy najemnicy rażąc chowających się za barykadą grotami włóczni …”

 Powieścią „Centurion” Simon Scarrow znów udowadnia iż  jest prawdziwym mistrzem gatunku, który  jak nikt inny potrafi tchnąć życie w świat dawno minionych dziejów.

Polecam wszystkim miłośnikom dobrej powieści historycznej.